Prof. Dr. Metin Taş

İçinde bulunduğumuz Ramazan ayında en merak edilen konulardan biri, oruç tutan personele verilen erzak paketleri ile ilgili.

İşveren durumundaki okurlarımız ile şirketlerin insan kaynakları ve muhasebe departmanları, oruç tuttukları için öğle yemeği yemeyen personele yiyecek ve içecek maddelerinden oluşan erzak paketi verdiklerini belirtip, verilen erzak paketlerinin maliyet bedellerini gider yazıp yazamayacaklarını ve söz konusu gıda maddelerinin alımında ödenen katma değer vergisini indirim konusu yapıp yapamayacaklarını soruyorlar.

Öncelikle, personele verilen erzak bedellerinin gider yazılmasının mümkün olduğunu belirtelim. Ancak erzak bedelleri doğrudan gider yazılamıyor. Gider yazmanın belirli usul ve esasları var.

Doğrudan gider

Oruç tutan personele dağıtılan erzak paketlerini oluşturan yiyecek ve içecek bedellerinin doğrudan gider yazılması mümkün değil. Buna bağlı olarak, söz konusu yiyecek ve içecek maddelerinin alımında ödenen katma değer vergisinin de indirim konusu yapılması söz konusu değil.

Ücret sayılır

Gelir Vergisi Kanunu’nda ücret, “İşverene tabi ve belirli iş yerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edile

Mükelleflerin gelirlerini hiç beyan etmemesi veya eksik beyan etmesi ya da vergi yasalarına aykırı davranması halinde vergi, ikmalen, resen veya idarece hesaplanıyor. Bu şekilde belirlenen vergiye ayrıca ceza da kesiliyor. Böylece idare ile aranızda bir vergi uyuşmazlığı çıkmış oluyor. Yapılan işlemin yargıya taşınması mümkün. Ancak çoğu zaman değişik sebeplerle bu yol “son çare” olarak düşünülüyor. Böyle durumlarda yargıdan önceki son idari çözüm yolu tarhiyat sonrası uzlaşmadır.

Tarhiyat sonrası uzlaşma

Tarhiyat sonrası uzlaşma, tarh ve tebliğ yapıldıktan sonra gidilebilecek bir idari yol. Tarhiyat sonrası uzlaşma kapsamına ikmalen, resen ve idarece tarh edilen vergiler ile bunlara ilişkin olarak kesilen vergi ziyaı suçu girer. Beyana dayalı olarak yapılan tarhiyatlar ile genel usulsüzlük ve özel usulsüzlük suçlarına verilen cezalar tarhiyat sonrası uzlaşma kapsamına girmez. Kaçakçılık suçunu oluşturan ağır nitelikli fiillerle vergi ziyaı suçunun işlenmesi halinde tarh edilecek vergi ve kesilecek cezalar, kanunda açıkça belirtilmek suretiyle tarhiyat öncesi uzlaşma kapsamı dışında tutulmuştur.

Başvuru ve görüşme

Uzlaşma talebinin, vergi veya ceza ihbarnamesinin tebliğ tarihini

Geçtiğimiz hafta ele aldığımız “bedelli askerlik” konusuyla ilgili yüzlerce ileti aldık. Bunlardan birisini paylaşmak istiyorum.

“Sayın Prof. Dr. Metin Taş Beyefendi,

Bedelli askerlik bekleyen gençler adına göstermiş olduğunuz ilgi ve ortaya koyduğunuz bilimsel bakış açısı için size çok teşekkür etmek istiyorum.

Çağımızın dinamizmi, maalesef askerlik görevinin getirdiği zorunluluk ile çelişir bir hal almış durumda. Milyonlarca genç, çalışan, anne ve baba bu konudan çekmektedirler. Bir kısım genç sadece bu nedenle ülkeden ayrılmakta, sevdikleri vatanlarından kopmaktadırlar.

Ben de bunlardan biri olmak üzereyim. İstikrarlı tedavi gerektiren bir takım sağlık sorunları ile mücadele ediyorum fakat her fırsatta askerliğe elverişliği olduğumun ilanı ile karşılaşıyorum. Görevden asla kaçmıyorum, fakat stres ve yorgunluk benim şu an en büyük düşmanım. Eğer aşkın bir baskı ile karşılaşırsam bütün emeklerim boşa gidebilir ve ömür boyu tedavisi mümkün olmayan bir hasar ile yaşamak durumunda kalabilirim. Bunu takiben iki seçeneğim kalıyor; askerlik hizmetimi bedelli olarak yapacağım ya da çalışmalarıma ve yatırımlarıma yurt dışında devam edeceğim...”

Kaynak yaratabilir

Konuyla ilgili o kadar çok

“Askerlik nedir?” sorusu, “Vatan borcudur” şeklinde yanıtlanır. İçeriğine bakıldığında, bu cevap haksız değildir. Çünkü askerlik, koşulları uygun olanlar için bir “borçtur”. Bu tür benzetmeler, borcun iyi koşullarda ödenmesini sağlamaya yönelik motivasyondur.

Askerlik, aslında bir vergidir. Günümüzde vergi denildiğinde “parasal” yollarla yapılan ödemeler akla geliyor. Oysa para ekonomisinin yeterince yaygınlaşmadığı dönemlerde vergiler “mal olarak” da ödenebiliyordu. Geçmişte vergilerin “bedeni olarak” da ödendiği biliniyor. Cumhuriyet’in ilk yıllarında uygulanan “yol vergisi” bunun en tipik örneği. İşte, askerlik de belirli yaşa gelmiş ve herhangi bir engeli olmayan erkeklerin hizmet ifası şeklinde ödedikleri bir vergi.

Ne olmalı?

Bu kadar laftan sonra sıra, bedelli askerlik konusunda ne düşündüğümüzü söylemeye geldi. İşte tam burada, konuya ilişkin yaklaşımlarda dikkate alınması gereken bazı noktalara değinilmesi gerekiyor.

Hizmet olarak ödenen bir yükümlülüğün parasal olarak da ödenmesi mümkündür. Ancak, bu konunun belirli dönemlerde geçici olarak gündeme getirilmesi doğru değil.

İkinci olarak, bedelli askerliğin toplumdaki algısı değiştirilmeden bu yola gidilmesi sakıncalı. Böylesi

Borçlunun vadesinde ödeme yapmaması veya yapamaması halinde, borcun tahsili için alacaklı icra yoluna gidebiliyor. Yeri gelmişken belirtelim, borçlunun malvarlığına haciz konulması ceza değil; bir tahsil yöntemidir. Dolayısıyla, borcun ödenmesini sağlamak amacıyla borçlunun bütün mal varlığına el konulması söz konusu değil. Başka bir deyişle, borçluya ait bazı mallar haczedilemiyor. Bunlardan birisi de “borçlunun haline münasip tek evi.”

Tek evinin haczedilemeyeceği; hem İcra ve İflas Kanunu’nda (m. 82/12), hem de Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun’da (m. 70/11) yer alıyor. Bu kural hem özel, hem de kamu borçları için geçerli.

Haline münasip

Buradaki “ev” kavramı, konut olarak kullanılmaya elverişli olan yerleri ifade etmek üzere kullanılıyor. Haczedilemezlik kuralı açısından konutun; bağımsız konut, kat mülkiyeti, elbirliği veya birlikte mülkiyete konu olmasının önemi yoktur. Buna karşılık, boş arsa konut sayılmaz ve dolayısıyla arsanın haczedilmesi mümkün. Ancak, arsa üzerine bina inşa edilmekte ise, borçlu bu yapının kendisine konut olarak verilmesini talep edebiliyor.

Bir meskenin borçlunun haline uygun olup olmadığı, borçlunun haciz anındaki sosyal durumuna ve borçlu

Giderek “tüketim toplumu” modeline yaklaşmamız nedeniyle toplumumuza özgü pek çok değer önemini kaybetmiş durumda. Bununla beraber, bazı geleneksel ilişki ve değerler halen varlığını sürdürüyor. Bunun doğal bir sonucu olarak iş hayatında belli ölçülerde eş-dost, tanıdık, akraba etkenleri belirleyici olabiliyor.

Ticari yaşamda bu tür ilişkiler baskın olunca, çoğu zaman alım veya satımda uygulanan fiyat da emsallerine göre düşük olabiliyor. Fiyatın düşük olmasına yönelik bir eleştiri yapıldığında, “Mal benim değil mi, istediğim fiyattan satarım” türü bir refleksle karşılaşılıyor.

Ancak, bu yaklaşım vergi kanunlarıyla uyumlu değil. “Bunun vergiyle ne ilgisi var?” diyebilirsiniz. Eş, dost, akraba veya ortaklara düşük fiyattan satış yaptığınızda veya onlardan yüksek fiyattan alım yaptığınızda vergi matrahının aşınması sonucu ortaya çıkıyor. İşte bu yüzden kanunlarımız buna izin vermiyor.

Vergi ve ceza

Vergi kanunlarımıza göre, ilişkili kişilerle “emsallere uygunluk ilkesine” aykırı olarak tespit edilen bedel veya fiyat üzerinden mal veya hizmet alım ya da satımında bulunulursa, kazanç “transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü olarak dağıtılmış” sayılıyor.

Alım, satım, imalat ve inşaat

Gümrüksüz satış mağazalarında (free shop) pek çok tür ürün satılıyor. Özellikle iç piyasada vergiler nedeniyle yüksek fiyattan satılan ürünleri bu mağazalardan son derece ucuz olarak satın almak mümkün. Bu mağazalar gümrük antrepo rejimi kapsamında yer alan “özel antrepo” niteliğinde olduğu için buralarda yapılan satışlar üzerinden vergi alınmıyor. “Free shop” ismi de buradan geliyor. Vergi alınmadığı için bu mağazalar “tax free shop” olarak da adlandırılıyor.

Tedarik...

Gümrüksüz satış mağazalarının vitrinlerini süsleyen malların yurt içinden veya yurt dışından alınması mümkün. Bu mağazaları işletenler, fiyat, kalite, kâr oranı gibi kriterleri dikkate alarak malların nereden alınacağına kendileri karar veriyorlar. Cari açığın ciddi bir sorun olduğunun yetkililerce kabul edildiği ülkemizde, söz konusu malların iç piyasadan alınmasının son derece önemli olduğu tartışma kabul etmeyecek kadar belirgin bir durum.

Gümrüksüz satış mağazalarında satılmak üzere ithal edilen mallarda, malın alışı sırasında Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) uygulanmıyor. Sadece ÖTV değil, Katma Değer Vergisi (KDV) de söz konusu değil. Alış sırasında vergi ödenmediğinden mallar satıcıya görece ucuza geliyor.

Bu

“Borç yiğidin kamçısıdır” sözünü hepimiz biliriz. Diğer yandan, “Ayağını yorganına göre uzat” da deniliyor. Amacımız sözcüklerin etimolojik değerlendirmesini yapmak değil. Ama bu iki sözü birlikte değerlendirirsek, bir şeylere sahip olmak için biraz sıkıntı çekilmesi gerektiği, bu yapılırken de ölçülü olunması gerektiği anlaşılıyor.

Özellikle 80’li yıllardan sonra tüketim alışkanlıklarındaki hızlı değişmenin ve kredi kartının hayatımızın ayrılmaz parçası olmasının etkisiyle hemen herkes borçla içli-dışlı hale geldi. Bu borçların bir kısmı çeşitli nedenlerle ödenemiyor. Borçlar ödenmediğinde doğal olarak alacaklılar harekete geçiyor ve zorla tahsil için hukuk yollarına başvuruyorlar.

Bu noktada, borçlunun mallarının haczedilerek paraya çevrilmesi ve borcun kapatılması sağlanıyor. Haczin temel amacı, borcun ödenmesini sağlamak. Böyle olunca da borçlunun bütün malları haczedilemiyor. Bu yazımızda, haczedilemeyen eşyalardan bazılarına değineceğiz.

Mutfak eşyaları

Gerek İcra ve İflas Kanunu (İİK) gerekse Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun’da (AATUHK); “vazgeçilmesi kabil olmayan mutfak takımı ve pek lüzumlu ev eşyasının” haczedilemeyeceği hükme bağlanmış durumda. Burada sorun,