Güngör Uras

Satın Alma Gücü Paritesi’ne (SGP) göre Türkiye’de fiyatlar ucuz ama bireysel tüketim düşük.

Satın Alma Gücü Paritesi, aynı mal ve hizmet sepetine (örneğin 1 kg ekmeğe, 1 kg yağa, 1 paket sigaraya, saç tıraşına, otobüs biletine) farklı ülkelerde ve değişik para birimiyle yapılan ödemelerin arasındaki farkı ortaya koyuyor.

Avrupa Birliği (AB) İstatistik Ofisi (Eurostat) tarafından açıklanan 2016 yılı Satın Alma Gücü Paritesi hesabına göre kişi başına gayri safi yurt içi hasıla (GSYH) endeksinin ortalaması 28 AB ülkesi için 100 iken, Türkiye için 64 oldu.

Karşılaştırmalarda yer alan 37 ülke arasında SGP’ye göre kişi başına GSYH endeksi en yüksek ülke 258 ile Lüksemburg, en düşük ülke ise 29 ile Arnavutluk. Türkiye 29 ülke arasında 20’nci sırada. SGP’ye göre, kişi başı geliri Türkiye’den daha düşük ülkeler Hırvatistan, Romanya, Bulgaristan, Karabağ, Makedonya, Sırbistan, Bosna-Hersek ve Arnavutluk.

Avrupalı 100, biz 64...

Ülkelerin gelişmişlik düzeylerinin karşılaştırılmasında kişi başına gayri safi yurt içi hasıla temel alınırken, tüketicilerin göreli refah düzeylerinin karşılaştırılmasında kişi başına fiili bireysel tüketim endekslerine bakılıyor.

Fiili bireysel tüketim, tüketicilerin

Tarım ürünlerinde kış yaz demeden fiyat artışları devam ediyor.

Tarım ürünlerinde fiyat artışı gerilemeden gıda fiyatlarındaki artış durmayacak. Gıda maddelerindeki artış durmadıkça enflasyonu aşağıya çekmek mümkün olamayacak.

Tarım ürünleri üretici fiyat endeksi (Tarım-ÜFE), 2017 yılı kasım ayında bir önceki aya göre %2.97, bir önceki yılın aralık ayına göre %15.74, bir önceki yılın aynı ayına göre %19.79 ve on iki aylık ortalamalara göre ise %11.72 artış gösterdi.

Bu yılın nisan ayından bu yana tarım ürünleri üretici fiyatları daha önceleri rastlanmayan ölçüde arttı.

Nisan ayında yıllık artış %17.25 idi. Yaz mevsiminde, tarımsal üretim artınca temmuz ayında yıllık artış %10.13’e kadar geriledikten sonra tekrar tırmanışa geçti. Ekim ayında yıllık fiyat artışı %14.19 olmuştu. Kasım ayında %19.79’u gördük.

Yıllık artış oranlarında baz etkisi vardır. Yıllık (12 aylık) ortalamalar değişimin yönünü daha iyi gösterir. 2017 Nisan ayında %6.7 olan yıllık ortalama üretici fiyatı artışı yaz aylarında gerilemedi. Her ay yıllık ortalama fiyatlarda artış görüldü. Kasım ayında yıllık ortalama artış %11.72. oldu. Yaz dönemi ucuzluğunu yaşayamadık.

Tarım ürünlerinde üretici fiyatları, mevsim

Türkiye’de 80 milyon kadın ve erkeğin 29 milyonu çalışıyor. Çalışanların 19 milyonunu ücretli veya yevmiyeli çalışan oluşturuyor. 19 milyon ücretli veya yevmiyelinin ise 6.5 milyonu asgari ücretle çalışanlar. Şu günlerde 2018 yılında asgari ücretin ne olacağı tartışılıyor. Ücretlinin, özellikle asgari ücretle çalışanların beklentisi farklı, işverenin beklentileri farklı.

1 - Çalışanlar ne bekliyor?

Asgari ücrette 1.600 TL çıkışı

Ücretlilerin 2018 yılı ücret artışı beklentisi çalıştıkları iş yerine göre farklı. Ücretlilerde maaş artışı tartışmalarında “asgari ücret”in ne olacağı gündeme gelir. Ankara’da 2018 yılı asgari ücret çalışmaları başladı.

- Asgari ücret şu an net 1.404 TL.

- 2018 yılı için DİSK’in asgari ücret önerisi 2.300 TL oldu. Türk-İş Başkanı, asgari ücretin 1.893 TL olmasını önerdi.

- Başbakan Binali Yıldırım,”Asgari ücrete en az enflasyon kadar zam yapılacağını” belirtti. Başbakanın işareti doğrultusunda asgari ücretin en az yüzde 13 dolayında bir artış ile 1.600 TL‘ya yükseltilebileceği beklentisi ortaya çıktı.

Şans oyunları için halkımızın cebinden 2016 yılında 15.4 milyar TL çıktı.

Şans oyunu denildiğinde genelde “Milli Piyango bileti çekilişleri” gündeme gelir.

Milli Piyango İdaresi sadece milli piyango bileti satmıyor.

Sadece milli piyango çekilişi yapmıyor. Hemen Kazan, Sayısal Loto, Şans Topu, On Numara ve Süper Loto adı altında şans oyunları da düzenliyor.

Milli Piyango İdaresi’nin düzenlediği 6 çeşit şans oyununa halkın ödediği 2.7 milyar TL’nin sadece 735 milyon lirası (yüzde 27’si) milli piyango bileti satışlarından geliyor.

2016 yılında halkın cebinden şans oyunları için çıkan toplam paranın 15.4 milyar TL’nin sadece yüzde 5’i milli piyango biletine gitti.

3 işletme var

Üç büyük şans oyunu işletmesi var.

İşsizlik oranı beklendiği kadar inmeyince, ‘Büyüme bizde istihdam yaratmıyor’ deniliyor. Bu doğru değil. Büyüme istihdam yaratıyor. Son 10 yılda istihdam yüzde 33.2 oranında arttı. Ancak nüfusta ve iş arayanlarda artış o kadar büyük ki, herkese iş bulunamıyor...

Bu yıl eylülden geriye son 1 yılda, yani son 12 ayda, 1 milyon 233 bin kişi iş sahibi oldu.

İşsizlik beklendiği kadar gerilemeyince, “Ekonomik büyüme bizde istihdam yaratmıyor” deniliyor. Söylemlerin tersine, büyüme istihdam yaratıyor. İstihdamı önemli ölçüde artırıyor.

Ne var ki, nüfus artışı ve arayanların sayısındaki artış o kadar büyük ki, iş arayanların tamamına iş bulunamıyor. İşsizlik oranlarındaki artış önemli ama, daha da önemlisi istihdamdaki sayısal artış.

Son bir yılda büyümenin etkisi yanında, hükümetin istihdam teşvikleri ve de Cumhurbaşkanı’nın işverenlere yaptığı istihdam çağrısının etkisinde, 1 milyon 233 bin kişinin iş sahibi olması önemlidir.

Daha önceki yıllarda, 2015 yılında eylülden geriye 12 ayda 984 bin kişiye, 2016’da 408 bin kişiye istihdam imkânı yaratılmışken, 2017’de önceki yılların çok üzerinde bir istihdam artışı oldu.

Yüzde 70’i kayıtlı

Bu yıl Büyük Ekim Devrimi’nin, Bolşevik Devrimi’nin, Rus Devrimi’nin 100’üncü yılı. Devrim 7 Kasım 1917’de (Julyen takvimine göre 25 Ekim) gerçekleşmişti.

Bu hafta sonu sayın okuyucularıma, Rus Devrimi’nin 100’üncü yılı nedeniyle Londra’da açılan 3 sergiden söz edeceğim. Londra’da The Bristish Library, Royal Akademy of Art ve Tate Modern’de Rus Devrimi’nin halk, ekonomi, sanat üzerindeki etkilerini gösteren sergiler büyük ilgi görüyor.

Tate Modern’deki serginin adı “Red Star Over Russia-A Revolution in Visial Culture 1905-1955” (Rusya Üzerinde Kırmızı Yıldız. Rus Devriminde Görsel Kültür.)

Sergide, devrimden sonra Rus halkının yaşamının dramatik hikâyesi anlatılırken, rejimin, halkı yönlendirmek, parti propagandası yapmak için kullanılan görsel propaganda araçları, afişler bir araya getirilmiş.

Ne koleksiyonerler var!

Sergideki orijinal afiş ve fotoğraflar David King‘in (1943-2016) arşivinden seçilmiş. David King gazeteci, grafik sanatçısı ve koleksiyoner. Hayatı boyunca, Rus Devrimi’ne, Weimar Cumhuriyeti’ne, İspanya İç Savaşı’na, Mao dönemi Çin yaşamına ve Amerikan işçi hareketine dair 250 bin fotoğraf, afiş, kitap, dergi, gazete derlemiş. (Dünyada ne koleksiyonerler var!)

Devrimden

Merkez Bankası faiz artırdı. Daha doğrusu, (şimdilik) faiz artırmadı da daha yüksek faize kapı açmak için, bankaları fonlama faizinin tavanını yükseltti.

Merkez Bankası bankaları fonlarken “Geç Likidite “borç verme penceresinden fonluyor. Bu pencerenin faiz tavanı % 12.25 idi. Bu tavan % 17.25’e yükseltildi.

Merkez Bankası son aylarda bu pencereyi kullanarak, faizi yüksek tutuyor. Merkez Bankası’nın fonlama faizi yılbaşında % 8.28 dolayındaydı. Yıl sonuna doğru yüksele yüksele % 12.25’e dayandı.

Merkez Bankası bankaları fonlama faizini yükselttikçe, öncelikle devlet daha yüksek faizle borçlanmaya mecbur kalıyor. Devlet İç Borçlanma Senetlerinin (devlet tahvillerinin) faizi yükseliyor. Devlet tahvillerinde gösterge faizi dün 13.33 dolayındaydı.

Devlet tahvili gösterge faizi ne kadar yüksek olursa, devlet o kadar çok faiz ödüyor ama yurt dışından Türkiye’ye bu faizin cazibesinde döviz girmeye başlıyor.

Faiz dövizi çekiyor

Döviz getirenler faiz kazanıyor. Döviz girişi artığı için ekonomide döviz bulunur oluyor ve döviz fiyatı yükselmiyor.

Burada “Sen beni gör, ben seni göreyim” hesabı var.

Son zamanlarda gerçekten bir “faiz lobisi” oluştu. Öyle bir hava yaratılıyor ki “Türk ekonomisinin geleceği, faizin yükseltilmesine bağlı. Faiz yükseltilmezse, ekonomi batar.”

O nedenle “faiz lobisi” bugün TCMB’nin faizi yükseltmesini bekliyor. Beklemenin de ötesinde... Faizinin yükseltileceğinden emin... Bütün hesaplar faizin yükseltileceği üzerine kurulmuş durumda.

Bana soran yok ama... Ben olsam “faizi yükseltmem.” Eğer Türk ekonomisi TCMB faiz yükseltmezse batacak kadar kötü durumdaysa, batsın da kurtulalım.

Kim bu piyasa

“Piyasa faizin yükseltilmesini istiyor, bekliyor...” Kim bu piyasa? Türkiye’ye yurt dışından döviz getirerek, Türkiye’deki TL faiz oranlarıyla dövizlerini değerlendirenler.

Piyasa’nın “gösterdiği sopa” ne? Faiz yükseltilmezse, Türkiye’ye döviz girişi durur. Cari açı finanse edilemez. Döviz bulunmaz olur. Döviz fiyatı yükselir. Faiz yüksek olmalı ki döviz gelsin.

Açık anlatımla, “piyasa”, yüksek faiz, ucuz döviz politikasının sürdürülmesinden yana.

Ne var ki dövizle borçlanan iş çevreleri de TL’nin faizinin yükseltilmesini bekliyor.