Gençlerde daha sık görülüyor! 3 ay yoğun bakımda yattı, komada kaldı ama...
07.01.2022 - 06:30 | Son Güncellenme:
Bilinci tamamen kapalı olan ve uyarılara tepki vermeyen komadaki hastalarla ilgili detaylar şaşırtıyor. Beyin ve Sinir Cerrahisi Uzmanı Doç. Dr. Ramazan Sarı, 3 aylık yoğun bakım sürecinden sonra serviste şuuru kapalı takip edilen bir hastadan bahsederek, koma sürecinin gizemini anlattı.
Gülşah Karaman / Milliyet.com.tr - Koma, bazı nedenlerden dolayı insanın uzun bir süre içerisinde bilinçsiz kalması olarak adlandırılıyor. Birçok koma hastasının normal hayatta olmadığı ve isteğe bağlı olarak faaliyet gerçekleştirmediği biliniyor.
Öte yandan koma durumundayken beyin fonksiyonlarını, beynin elektriksel aktivitesini ölçen incelemeler yapılıyor. Burada bilgisayar gibi ekranda hareket olmasa da işlemci nasıl çalışıyorsa beyinde de bazı kısımların çalışmaya devam ettiğini aktaran Beyin ve Sinir Cerrahisi Uzmanı Doç. Dr. Ramazan Sarı, koma hastalarıyla ilgili bilinmesi gereken gerçekleri açıkladı.
KOMAYA BÖYLE GİRİLİYOR!
Koma halinin, beyin fonksiyonlarının gerilemesi sonucu hasta ile iletişimin olamadığı durumu ifade ettiğini belirten Doç. Dr. Ramazan Sarı, bu duruma neden olan en bilinen sorunun kafa travması olduğunu söyledi. Durmayan epilepsi (sara) nöbetleri, ileri evrede beyin tümörleri, diyabet, enfeksiyon, ilaç veya alkol zehirlenmeleri gibi durumlarda da görülebileceğinin altını çizdi.
Öte yandan kafa travmasının bir halk sağlığı sorunu olduğuna değinen Doç. Dr. Sarı, bu kazalara karşı engellenebilir önlemler alınabileceğini açıklayıp şunları söyledi:
"İş kazalarında baret kullanımı, araçlarda emniyet kemeri takılması, iş ve/veya yaşam alanlarında kaygan zemin uyarıcılarının yerleştirilmesi ve dikkat edilmesi hayati önem arz eder. Ağır kafa travması sonrasında tedaviye rağmen oluşabilen yaşam kalitesi kayıpları ve tedavi maliyetleri göz önüne alındığında kafa travmasından korunmanın önemi ortaya çıkıyor. Birincil tedavisi korunma ve gerekli ekipmanları kullanmaktan geçiyor."
'DAMARDAN SIVI VERİLİYOR, AĞIRLAŞIRSA MİDESİNE TÜP YERLEŞTİRİLİYOR'
Koma durumuna gelen hastaların yoğun bakım ünitelerinde çoğu zaman mekanik ventilatör denilen solunum destek ve yaşam destek ünitelerine bağlı yaşadıklarını aktaran Sarı, “Bu süreçte erken dönemde beslenmeleri damara verilen sıvılar ile sağlanırken, bu ağır tablonun devam etmesi durumunda PEG (perkutan endoskopik gastrostomi) adını verdiğimiz hastanın midesine karın bölgesinden yerleştirilen bir tüp sayesinde sağlanıyor. PEG’den besleme hastalar için daha güvenli ve daha sağlıklı. Çünkü bağırsak sisteminin çalışması sağlanıyor" dedi.
Ayrıca bu hastaların solunumunu rahatlatmak amacıyla trakeostomi olarak adlandırılan yani soluk borusuna bir pencere açılarak solunum yolunun kısaltıldığını ifade eden Doç. Dr. Ramazan Sarı, “Bu sistem hastaların özellikle komadan çıkıp rehabilitasyon dönemine daha hızlı adapte olmasında etkili oluyor” diye belirtti.
'YAKINLARININ SESİNİ VE SEVDİKLERİ MÜZİĞİ DUYDUKLARINDA TEPKİ OLUŞUYOR'
Koma durumundayken beyin fonksiyonlarını değerlendirmede EEG yöntemi yani beyin elektriksel aktivitesini ölçen bir inceleme yapılıyor. Bunda hastaların dışarıdan gözlemlenmeyen "Bir nöbet aktivasyonu var mı?" diye tetkik edildiğini söyleyen Doç. Dr. Ramazan Sarı, “Değerlendirmelerde beyin aktivasyonun olduğunu da görebiliyoruz. Yani sanki 'stand by'daki bilgisayar gibi, ekranda hareket olmasa da işlemci nasıl çalışıyorsa beyinde de elzem kısımlar çalışmaya devam ediyor" detayını paylaştı.
Bazı hastalarda ilaçlarla uyutularak koma hâli oluşturulduğunu belirten Doç. Dr. Ramazan Sarı, “Bu hastalarda da koma takibini beyin elektriksel aktivitelerini ölçerek yapıyoruz” dedi. Ayrıca koma durumunda olan hastaların, yakınlarının sesini ve sevdiği müziği duymasına elektriksel tepki oluşturduklarını belirten Sarı, hasta yakınlarına tavsiyelerde de bulundu:
“Hangi hastanın komadan çıkabileceğine dair kesin bir tetkik ile ölçüm maalesef mümkün değil. O nedenle zaman zaman hasta yakınlarından ses cihazlarına hastanın sevdiği müzik, şarkı, arkadaş konuşmaları kaydederek dinletmesini öneriyoruz.”
UYANDIĞINDA KONUŞMA TERAPİSİ İLE HAYATA DÖNEBİLİR
Koma sürecinin uzaması durumunda yoğun bakımdaki yaşam destek ünitelerine ihtiyacı biten hastalar, normal servisteki hasta odalarına alınıyor. Böylece hastaların yakınlarıyla zaman geçirme fırsatı bulduğunu söyleyen Doç. Dr. Ramazan Sarı, “Bunun, hastanın nörolojik performansının toparlama hızına belirgin katkı sağladığını gözlemliyoruz. Yeterli uyanıklık durumu oluştuğunda da hastalarımıza yoğun bir nöro-rehabilitasyon gerekiyor. Bu süreçte kol bacak hareketlerinin geri kazandırılmaya çalışması kadar kognitif dediğimiz bilişsel fonksiyonların da egzersizleri yapılmaya başlıyor. Örneğin konuşma terapisi çok önemli. Bir kısım hastamız bu süreci başarıyla tamamlayıp tekrar hayatına, kendine yeter şekilde dönebiliyor" diye konuştu.
Maalesef ki her hastada süreç böyle işlemeyebiliyor. Koma süreci hayati tehlikenin yüksek olduğu bir durum ve bu sebeple hastalar kaybedilebiliyor ya da uzun süren bakıma ihtiyacı olacak durumda kalabiliyorlar.
3 AYLIK YOĞUN BAKIM SÜRECİNDEN SONRA ŞUURU KAPALI KALDI AMA...
Ağır komada olmasına rağmen şaşırtıcı bir biçimde uyanan ilginç bir vakadan bahseden Doç. Dr. Ramazan Sarı'ya göre bu hastaların ortak yanı ailelerin motivasyonlarını kaybetmemeleri, iyi bir arkadaş grubu, tabii ki en önemlisi beynin iyi bir potansiyele sahip olması. Bu nedenle genç hastalarda bu durumun daha sıklıkla ve daha erken görüldüğünü belirtip 3 aylık yoğun bakım sürecinden sonra serviste şuuru kapalı takip edilen hastayla ilgili konuştu:
"Yatağında pasif diye ifade ettiğimiz fizyoterapisini alan ve şu an motosiklet kullanan hastamız var. Tabii ki bilişsel rehabilitasyon uzun sürüyor, bazen bir seneyi aşabiliyor. Ancak temel mesele sağlık ekibinin ve ailenin pes etmemesi. Biz öncesinde beynin ne kadar rezervinin kaldığını ölçemiyoruz maalesef. O yüzden her hasta için düzelme sürecinde ne gerekiyorsa yapıyoruz."
'KOMADAKİ HASTALARIN BEYNİNDEKİ AKTİF KISIMLAR GÖRÜLEBİLİYOR'
Peki, komadayken bir insanın elini tuttuğumuzda veya konuştuğumuzda hisseder mi? Cevap veremeseler de bizi kısmen anlayabiliyor mu? Bu durumdaki hastalarda MRI (Manyetik Rezonans Görüntüleme) ile beynin aktif olan kısmını görebildiklerini belirten Doç. Dr. Ramazan Sarı, “Bu yöntem ile konuşulanlara karşı beyinde bazı yansımaların olduğunu biliyoruz. Ancak bu sürekli test edilebilecek bir yöntem olmadığı için günümüzde takip amaçlı kullanılan bir yöntem değil” açıklamasında bulunup, iki seviye oluşan koma düzeyinden bahsetti.
Bu seviyelerin minimal bilinç durumu ve vegetatif durum diye vurgulayan Doç. Dr. Ramazan Sarı, “Vegetatif state denen halk arasında da bitkisel hayat diye adlandırılan durumda beynin bir tepki verdiğine dair bilinen net bir kayıt yok. Ancak minimal bilinç durumu biraz daha farklı. Hastalar etrafı hakkında tepki vermeseler de bir yansıması olduğu düşünülüyor” dedi.
Öte yandan nerede olursa olsun bu hastaların yanında negatif içerikli konuşmanın uygun olmadığını söyleyen Doç. Dr. Ramazan Sarı, hasta yakınlarını sık sık uyardığını ifade ederek, “İletişime geçebilecek düzelmeyi gösterenler bu dönem hakkında bir şey hatırlamıyorlar. Ancak süreci iyi yönde geliştirmek için pozitif mesajların hasta gelişimine katkısı olduğunu biliyoruz" ifadelerini kullandı.
'BAZI HASTALAR YILLAR SONRA TEPKİ VEREBİLİR'
Beyin dokusunun kendini yenileme yeteneğinin olmadığını söyleyen Doç. Dr. Ramazan Sarı, hasar gören kısımların kaybedildiğini açıkladı. Ancak geriye kalan sağlam nöronlar zamanla diğer kaybedilen nöronların görevlerini üstlenmeye başlayabiliyorlar. Doç. Dr. Ramazan Sarı bu durumu şöyle açıkladı:
“Bu 'beynin rezervi, potansiyeli' derken kastettiğimiz şeydir. Maalesef bugünkü teknoloji ile ölçebildiğimiz bir durum değil. Böyle bir yenilenme olacaksa da çok uzun sürede gerçekleşebiliyor. O nedenle bazı hastalarımız yıllar sonra bir tepki vermeye başlayabiliyor. Ancak tekrar belirtmeliyim ki bu oldukça nadir bir durum.”
Son olarak Doç. Dr. Ramazan Sarı, Türkiye'de yaşanan, akıllarda yer ederek literatüre geçen bir komadan uyanma hikâyesi ve uzun koma süresi sonrası normal hayata dönen hasta olmadığını da sözlerine ekledi.
