Orhan Beşikçi

Aliağa Camii yanında eski İzmir evinin doğu duvarında bulunan Frenk Gümrüğü Hamalbaşı

Hüseyin Ağa’nın genç yaşta ölen kızı Havva Hanım’ın adını ölümsüzleştirmek için 1899 yılında yaptırdığı duvar çeşmesinin onarılmasına sevindim. Dilerim, 5292 sokakta Kore şehidi NedimTuğaltay hatırasına 1951 yılında yaptırılan bakımsız çeşme gibi diğer çeşmeler de onarılır. Şehir suyu şebekesinin evlere bağlı olmadığı yıllarda İzmir’de su ihtiyacı sokak çeşmeleri, kuyu, sarnıç, şadırvan ve sokak arasında dolaşan sakalardan temin edilirdi. Kurak dönemlerde günümüzde olduğu gibi yeraltı sularına daha çok ihtiyaç duyulurdu. Eski İzmir evlerinin hemen hepsinde su kuyusu vardı. Oturmakta olduğum eski İzmir evinin girişinde bulunan su kuyusu, kaçak artezyenler nedeniyle bir daha gelmemek üzere tamamen çekildi. Suyun çekilmesinden bölgede bulunan başta çınar ve serviler olmak üzere kentin simge ağaçları etkilenip kurudu, gün geldi adını kuyu ve çeşmelerden alan İzmir

Geçen hafta dostlarla sohbet ederken Basmane’den kimler gelip geçti diye bir liste yaptık. 1884 Namazgâh doğumlu gazeteci-yazar, felsefeci, düşünce insanı Baha Tevfik’in adını andık. İzmir’de belediye başkanlığı yapmış Evliyazade Hacı Mehmet Efendi, Evliyazade Refik Bey, İzmir Belediye Başkanı Uşakizade Muammer Bey, Latife Hanım ve Halit Ziya Uşaklıgil de Basmane’den geçenler... İzmir Belediye Başkanı İhsan Alyanak da Basmaneli. Babası Osman Alyanak’ın Altınpark’ta işlettiği kahvehanenin fincanları, yakın zamana kadar kahvehanenin güney kapısının karşı duvarındaki vitrinde sergileniyordu. Sinema kuramcısı, hukukçu, 9 Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Sinema Bölümü’nün kurucusu Prof. Alim Şerif Onaran’ın yaşadığı ev Basmane Altınpark’ta. Hatırlıyorum, sokağa adı verilirken yapılan törene Başkan İhsan Alyanak da katılmıştı. Ünlü karakter oyuncusu Hüseyin Baradan’ın çocukluk ve ilk gençlik yılları, Pazaryeri Mahallesi’nde Taslı Çeşme Sokağı’nda geçti. Bir

Murat Cem Miman’ın yazdığı, “İnsan Bir Gemi” adlı romanı okudum. Roman eski bir İzmir evinin bahçesinde bulunan yalnız bir portakal ağacı ile başlıyor. Konusu İzmir sokaklarında geçen romanı okurken terk edilmiş evlerin bahçesinde yıllardır sahiplerinin geri dönmesini bekleyen dalları meyve dolu yalnız ağaçları, evleri, semtleri, gişesinde bilet kuyruğuna girdiğim sinemaları anımsadım.

Çatısı mekanik olarak açılan, salonunda yıldızlarla birlikte film seyredilen sinemaya giderken, “Basmane’de Gaziler Caddesi’ne küçük bir yağmur götürdüm, siz böyle bir akşam üstü görmediniz” diyen Atilla İlhan geçti önümden… Romanla çıktığım zaman ve mekan yolculuğunda Kız Lisesi’nin penceresinden bakan Prof. Dr. Nermin Abadan Unat’a el salladım, İngiliz Bahçesi’nde arkadaşlarıyla oturan, saçları briyantinli delikanlı, hayata genç yaşta veda eden genç doktor olabilir miydi? Kendi gitmiş adı kalmış yadigâr Bahribaba’nın mum kokulu mezarı keşke yerinde dursaydı…

Yetimhane

Kapı önünde sigara içen garsonları fark etseydim esnaf lokantasına girmez geri dönerdim. Üstelik lavabo düzeni kirli karışıktı, lokantanın hiçbir yerinde fiyat listesi göremedim. Küçük tabakların kullanıldığı mekânda yediğiniz yemeğin ederini ancak hesap öderken öğrenebiliyorsunuz… Ülkemiz dışında dünya mutfaklarını yakından tanıyan Turist Rehberi Araştırmacı Yazar Mehmet Gülümser’le lokantalar üzerine konuştum.

“Yemeğe gitmeden önce kafamda onlarca soru oluşur. Yemek yiyeceğim mekân nasıl olmalı, menüsü zengin mi, yemekleri leziz mi, nezih bir ortam sunuyor mu? Başka özellikleri var mı vs… Yani, altı üstü bir yemek, fazla vakit kaybetmeden şurada oturalım yiyelim demem, bu konuda ince eler sık dokurum. Özellikle akşam yemekleri için mekânların huzur veren bir atmosferi olmalıdır, tercihim nezih ve hoş bir mekândan yanadır. Mekânın fiziki durumu, garsonların davranışları, güler yüzlü olup olmamaları kararımda etkili olur. Mutfak müşteriler tarafından görülebilir

Bayram günü Basmane’nin arka sokaklarında yaşayan, Türkçeyi öğrenmiş Afrikalı çocuklarla konuştum. Göç yolculuğuna çıkmış yoksul insanlar, otellerden daha ucuza geldiği için, kalabalıklar halinde eski İzmir evlerinde yaşamayı ekonomik buluyorlar, aslında bu evlere ödedikleri kiralarla kentin sakin semtlerinde ev tutulabilirler. Ancak oradaki dairelerde kalabalıklar halinde yaşamalarına, Basmane’de olduğu gibi müsaade edilmez. Büyükler, İstanbul’dan geldiklerini orada rahat ortamlarda kaldıklarını, İzmir’de sağlık ve beslenme sorunları yaşadıklarını söylediler. Sayıları o kadar çoktu ki, Afrika Basmane’ye taşınmış gibiydi. Pencere korkuluklarına kurutmak için asılan elbiseler arasından bakan çocukların gözlerinde umutsuzluk vardı...

Aynı günlerde, fotoğraf sergisi için gittiğim Etz Hayim Sinagogu’nun ana elektrik kablosu çalındığı için iptal edilen resim sergisini gezemeyip geri dönenleri gördüm. Etiler Mahallesi’nde Aya Vukla Kilisesi’nin yanında İzmir Büyükşehir Belediyesi

Sakarya Mahallesi’nde önceki yıllarda Başkan Hakan Tartan zamanında satın alınıp restore edilen, Roma su kanalına ev sahipliği yapan İzmir evine, Konak Belediyesi gelecek diye sevinmiştik. Yıllardır definecilerin kurcaladığı kanalın kurtarılıp halka açılması önemliydi. Burada görev yapacak belediye çalışanlarının yukarı mahalleye gitmek için yürümeleri, yokuş çıkmaları, yoksul insanların yaşadığı sokaklardan geçmeleri kolay olmayacaktı…

Üç kutsal dine mensup İzmirlilerin yaşadığı mahallenin çöküntü olmaktan kurtarılması için belediyenin mahalleye gelmesi şanstı. Ancak düşündüğümüz gibi olmadı savaştan kaçmış Suriyeli inşaat boyacısının oturduğu, duvarlarına ölümlü göç resimlerini çizdiği evle birlikte, Papazın evi yandı, yıkıldı, diğer nitelikli binalar enkaz sökücüler tarafından çökertildi. Küçük Aya Yani Kilise’si revaklarının defineci tahribatından etkilendiğini gördük, restorasyon bekleyen Rum okulu vahşice yağmalandı. Sonsino Sinagogu

İzmir’in kadim semtlerindeki tarihi yapılara verilen zararlar yürek burkuyor. Son olarak, Kemeraltı Çarşısı’nda 442 Sokak’ta bulunan Esnaf Şeyh Camii’nin kapıları, pencereleri, abdest muslukları çalındı...

Avrupa’da yaşayan gönlü zengin yurttaşımız, İzmir doğumlu annesinin hatırasına internette gördüğü satılık ilanından yola çıkarak Faikpaşa Mahallesi’nde ve İsmet İnönü Sokağı’nda satılığa çıkarılan, cumbalı eski İzmir evlerini satın aldı. Amacı, yükseköğrenim gören öğrencilere satın aldığı binaları yurt olarak ücretsiz kiralamaktı. Çevreden ustalar tutup pata küte tadilat yerine, deneyimli mimarlık bürosuyla, satın aldığı binaların restorasyonu için anlaştı. Örnek uygulamanın sonuçlarını beklerken evlerin birinin kapı ve pencerelerinin çalındığı haberini aldım... Telefonda kendisine, bölgenin aşırı göç aldığını, ekonomik sıkıntı çeken işsiz-mesleksiz insanların evlerin metal aksesuarlarını söküp sattığını, tarihi evlerin geçim kaynağı olduğunu, talandan cami,

Kentin simge yapılarından biri olan Basmane Garı’nı sıklıkla ziyaret eder, yolcu olmadığım halde perondaki sıralara oturup Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün İzmirliler tarafından karşılanmasını ve uğurlanmasını, vatan savunması için cepheye giden Mehmetçiklerin arkasından gözyaşı döken anne ve babaları, Batı Cephesi’nde 9 Eylül kutlamaları için toplanan süvari alayını, bando takımını, bayrak-flama taşıyanları, efeleri, gazileri, sivil toplum kuruluşlarını hayal ederim.

Mimarisini, kanatlarını açmış kartala benzettiğim garın yüksek çatısı, pencereleri, granit zeminin altında kalan eski döşemeleri, sundurmaları taşıyan sütunları, inşa tarihinden önceki yıllarda çevresindeki yerleşim, dönemin tekstil fabrikası, tabakhane ve benzeri atölyeler, tarihten silinmiş Boyacı Deresi, ilgi alanım içindedir... Yıllar önce panjursuz pencereleri, alçı plakalarla kapatılan volta döşemeleri, yağmur mevsiminde zamansız açılan çatısı için uyarılar yapıp, garın şimdi yerinde olmayan cumbasını sorgulamış, dönemin TCDD yöneticilerinden