Orhan Beşikçi

Eski yıllarda Hisar Camii avlusunda olduğu gibi, Kemeraltı Çarşısı’nın birçok yerinde, han, cami, sinagog avlularında, mezarlık ve hazirelerinde, yollarda, ulu çınarlar, dut, çitlembik, turunç, servi ve sarmaşıklar vardı. Zamanla dükkânların önünü kapatıyor bahanesiyle ağaçlar   yok edildi. Aslında esnaf, farkına varmadan dükkânlarının önündeki doğal gölgelikleri kaldırdı,  şimdi suni gölgeliklerin peşinde koşuyor... Benzer  uygulama, önceki günlerde Konak Belediyesi’nin, proje kapsamında 926 Sokak’a diktiği hurma ve palmiyelerin kaldırılmasıyla yaşandı. Önce tik ağaçlarından yapılan gölgelikler, şarapçılar oturuyor gerekçesiyle kırıldı.  Arkasından kendilerini çarşının sahibi sanan, atık depolarına, izinsiz otoparklara, kaldırım işgallerine, yok edilen mimariye lümpenliğe karşı çıkmayanlar, sokakla 16 yıl arkadaşlık yapan hurma ve palmiyeleri, dükkân önlerini kapatıyor gerekçesiyle yerlerinden söküp attı... Asıl üzücü olanı,

Eski İzmirlilerin önünde fotoğraf çektirdiği deniz banyoları, parklar, bahçeler, açık kapalı   sinemalar, sakin meydanlar artık yok. Kentin tarihi köprüsü bir başka köprünün altında korumasız, Hilal kavşağının nadirliği bilinmiyor. DCDD’nin 146 çalışanlı efsane müzelik matbaasına nasıl kıyıldı. Kültürpark’ın neşesi kaçmış, Kemeraltı Çarşısı’nın gözü yaşlı… Yeşildirek Hamamı pasaj, Beyler, Gönül Ferah, Müftü Hamamı’nın olduğu yerde şimdi işhanları var.  Camileri, mescitleri deprem hasarlı, hazireleri bakımsız…

Demiryolu taşımacılığının ilk göz ağrısı Kemer Tren İstasyonu’nun yolcu salonunda çay içip kitap okumak, ilk açıldığı günün hatırasına çekilen tören fotoğraflarını duvarlarında görmek, Birinci Dünya Savaşı’na giden Mehmetçikleri cepheye uğurlayan gözü yaşlı anne ve babaları hayal etmek varken, tarihi mekân neden hafızalardan silinmek isteniyor…

Gazi Mustafa Kemal Atatürk ve arkadaşlarının ayak izi

Araştırmacı-yazar, sahaf İlhan Pınar’ın ‘Gezginlerin Gözüyle İzmir’ kitaplarında karşıma çıkan, V harfi kazılı taşlar üzerine daha önce yazdıklarımı okuyanlar hatırlayacaklardır.  Geçen yüzyıllarda İzmir’i ziyaret eden Tomas Smith, Oliferti Dapper ve Richard Pococke isimli gezginlerin gördüğü, V harfli duvarlarla ilgili yaptığı yorumlardan yola çıkarak, Agora’da Saray Sineması’nın yıkılmasıyla ortaya çıkan, V harfli duvar taşlarıyla ilgili yazılar yazmıştım.




2016 yılında, mülkiyeti Vakıflar Bölge Müdürlüğü’ne ait olan Kaptan Mustafa Paşa İş Merkezi inşaatının kazısı sırasında rastlanan Roma hamamı kalıntılarının haberi için gazeteci arkadaşlarla gittiğim kazı alanında, uzaktan seçilemeyen ancak  örüntüsü kameralara takılan bir taşın üzerinde V harfini görmek benim için günün sürprizi olmuştu. Bu haberle birlikte MS 2. yüzyıla tarihlenen tarihi hamamla ilgili bilgiler,  yılın arkeolojik haberi olarak kentin ve ülkenin gündeminde yer bulmuştu...

1902 yılında Paris’te basılmış Farsça bir kitap hakkında bilgi almak için Süleymaniye Kütüphanesi’ne gitmiş, aldığım bilgiler doğrultusunda usta kütüphanecinin bilgisine ve alçakgönüllüğüne hayran olmuştum... Yıllar sonra İzmir Milli Kütüphanesi’nde karşımda Kütüphaneci Ahmet Gürlek’i görünce benzer duygulara kapılmıştım. Kütüphanecilik, diğer meslek dallarında olduğu gibi, uzmanlık isteyen bir meslek dalı. Dünya kütüphaneciliğini takip edip olanakları değerlendirmek, kütüphaneleri yaşatıp gelecek kuşaklara bırakmak elbette ki önemli. Özgün mimarisi ve ilginç öyküsüyle, kentin kültür tarihi için çok şey ifade eden, 100 yılı aşan bir süre içerisinde, yaklaşık 700 bin eserle hizmet verip kendi yağı ile kavrulan bir kültür hazinesi İzmir Milli Kütüphanesi’nin başında olma onuru her insana nasip olmaz. İzmirliler, Ahmet Gürlek’e duyduğu sevgi ve güveni, onu şehrin ortasında pırlanta gibi duran Milli

Kent Stratejileri Merkezi Kurucusu, Eğitim, Yönetim, İletişim ve Stratejik Planlama Danışmanı Ali Rıza Avcan, ‘İzmir Turizmi Adına Uzun İnce Bir Yol’ başlığıyla yaptığı araştırmada, İzmir Büyükşehir Belediyesi, İzmir Kalkınma Ajansı ve İzmir Vakfı tarafından hazırlanan ‘İzmir’in Dijital Turizm Envanteri’nde tespit ettiği hata ve eksiklikleri masaya yatırdı.

Konak’ta bulunan ‘Roma Yolu, Altınpark Arkeopark Alanı, Şalom Havrası, Atatürk Lisesi, Ali Paşa Şadırvanı, Araphanı, Dönertaş Sebili, Halkapınar Diana Hamamı ve Hilal Kavşağı’, envanterde yer almayan kültür  varlıklarından  bazılarıydı... Kadim İzmir mahallelerinde yer alan Faikpaşa, Pazaryeri, Selahattinoğlu,  Evliyazade, Abdullah Efendi, Fettah, Kurşunlu, Şeyh, Mumyakmaz, Hatuniye, Hasan Hoca, Şeyh Esnaf, Hacı Mahmut, Odunkapı, Naturzade ve Hamidiye gibi, asırlara meydan okumuş camileri, Kumrulu(Abdurrahman), Bayraktar, Asmalı, Toraman ve Kabasoğan mescitleri, Emirsultan Haziresi, Mısri Dergâhı, Dijital Turizm Envanteri’nde yer almıyor. Basmane, Kıllıoğlu İbrahim Efendi, Karakadı, Saçmacı, Çivici,

Altındağ’da bulunan Kokluca Mezarlığı’na sıklıkla gidip mezar taşlarına kazınan duygusal yazıları okur, gösterişli gösterişsiz mezarlarında sonsuzluk uykusunda uyuyan İzmirlileri ziyaret etmenin manevi zenginliğini yaşarım. Birkaç gün önce Kokluca Mezarlığı’nda Altınordu futbol takımında top koşturmuş Kâhya lakaplı Memduh Gezer’in kız kardeşi Suat Gezer’in mezarını ziyaret ettim. Basmaneliler, Altınpark’ta yetişmiş amatörlükten profesyonel olan, döneminin başarılı futbolcusu Memduh Gezer’i çok iyi tanır.

Memduh,  spor camiasının sevdiği, futbolculuk dışında çeşitli kulüplerde antrenörlük yapmış,   başarılı futbolcular yetiştirmiş bir sporcuydu. Gezer ailesi, Basmane’de Kepekli Sokak’ta (1273) dedeleri Burhanzade Abdurrahman Hilmi Bey’in evine yakın bir evde oturdu. Sonraki yıllarda Memduh doğup büyüdüğü, hatıraları olan mahallesinden ayrılıp diğer komşuları   gibi başka semte taşındı... Geçmiş bir bayram arifesinde, Memduh Gezer’i Kokluca Mezarlığı’nda, kız kardeşi ve annesinin

Son yağmurlarda Sakarya Mahallesi’nde birkaç tarihi yapının yıkıldığının haberini alınca olay mahalline gittim. Yıkım olasılığı olan binaların önüne asılan ikaz tabelaları enkazın altında kaldığı için yenisini konulup sokağın yayalara kapatılmış olduğunu gördüm.

Kimsesiz garip cenazesi gibi ortada kalan tarihi yapıların etrafında arkasından ağlayacak gözyaşı dökecek kimseleri göremedim. Yıkıntı sonrası daha belirgin olarak ortaya çıkan tonozun definecilerin tahrip altına uğramasından endişe duyup ilgilileri uyardım.

Şaka değil bu bölgede son 10 yıl içerisinde ne çok bina yok olup tarihe karıştı. Savaştan çıkmış ülkeler kentlerinin tarihine sahip çıkıp yaralarını sararken, eski İzmir mimarisi koruma imkânları olmasına rağmen yok oluyor… Sakarya Mahallesi önemsediğim eski İzmir mahallesidir. Bu mahallede gözlemlediğim kurtarılmasını istediğim yapıların korunması için girişimlerde bulunup dikkatleri bu mahalleye çekmeye çalışmıştım üzgünüm… Tarih sever dostlarla birlikte Kumrulu Mescit’in onarılması için

İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin, “Tarihi çeşmelerin restorasyonu için harekete geçildi. Alipaşa Şadırvanı, 1281 Sokak’taki tarihi çeşme için ihaleye çıkıldı. Tarihi Uray Çeşmesi ve Kestanepazarı Şadırvanı’nın bakım onarım projeleri tamamlanarak Koruma Kurulu onayları alındı” açıklamasına sevindim. Aziziye’de bulunan Uray Çeşmesi (Belediye Çeşmesi) Ballıkuyu’da yol üzerinde bulunan aynasında, “Türkiye Cumhuriyeti memlekete verdi hayat” yazılı Cumhuriyet çeşmeleri kentsel dönüşüm nedeniyle araçlardan zarar görmesin diye yerinden kaldırılıp Polis Şehitliği’ne nakledilmişti. Çeşmelerin onarımı adı geçen bu dört çeşmeyle kalmamalı.

Kocakapı, Mirali, Ali Reis, Etiler, Kubilay, Damlacık ve diğer mahallelerde bulunan çeşmelerin de elden geçirilmesi gerekir. Ali Paşa şadırvanlarından kopan bazı parçalar bölgedeki esnaf tarafından korunuyor. Tarihi şadırvanın kubbesindeki kurşunlar ilk kez çalınmadı, bu konuda herkes dikkatli olmalı.

Bir zamanlar adları