Deniz Kilislioğlu

Bu hafta dünyanın gözü Kazakistan’da, Asya’da İş Birliği ve Güven Artırıcı Önlemler Konferansı’nın (CICA) 6. Zirvesi’ndeydi. Dünya, o zirvede Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in kullandığı “Avrupa için Türkiye’de büyük bir gaz merkezi kurulabilir” sözlerini tartıştı. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, bu çıkışla ilgili “Bu iş için Trakya en önemli yer olarak görülüyor” dedi ve Enerji Bakanlığı’na, Rusya ile çalışma yapma talimatı verdiğini duyurdu.

Tabii burada önemli olan Ukrayna savaşıyla Rusya’ya yaptırım kararları alan Avrupa’nın tutumu. Zira AB ülkeleri (Almanya, Macaristan, Sırbistan gibi ülkelerde çıkan çatlak seslere rağmen) Rusya’dan alınan dogal gazı ve Moskova’ya bağımlılığı yıllar içinde azaltma kararı verdi. Bu artık stratejik bir karar ve temel enerji politikası. AB açısından önemli olan gazın hangi güzergahtan geldiğinden çok Rusya’dan gelmiyor olması. Bu anlamda Azeri- Türkmen ve Kazak gazının

Bu hafta gündem, dış politika açısından çok yoğundu. Cumhurbaşkanı’nın Prag ziyareti, o ziyaretteki ikili görüşmeler, sonrasında Suriye, Ermenistan, Atina ile ilişkilerle ilgili açıklamaları, gündemin üst sıralarına taşındı. Bizim dikkatlerimiz Prag’dayken, dünyada bir kesiminin gözüyse İsveç’teydi. 1900’lerden bu yana dünyanın en prestijli ödülleri olarak bilinen Nobel Ödülleri dağıtıldı. Fizik alanında ödülü, bu yıl 3 bilim insanı paylaştı. Prof. Alain Aspect, Prof. Anton Zeilinger ve Dr. John Clauser. Bu üç isim, “Dolanık fotonlarla ilgili deneyler, Bell eşitsizliklerinin bozulduğunun gösterilmesi ve kuantum bilimindeki eğitimlere öncülük ettikleri” gerekçesiyle ödüle layık görüldü.

Hiç kuşku yok ki bu kavramlar, fiziğe dair bilgisi olmayan çoğunluk için hiçbir şey ifade etmiyor. Bilimsel makaleleri ne kadar okumuş olsak da, Nobel Akademisi’nin değer gördüğü çalışmaları anlamak bizler için epey zor oluyor. Bu

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Cuma günü Ukrayna’da işgal ettiği 4 bölgenin ilhak kararını imzaladı. Herson, Zaporijya, Donetsk ve Luhansk’taki “referandum”lardan sonra oradaki halkın Rusya’ya katılma kararı verdiğini ve bu bölgelerin “sonsuza dek” Rusya Federasyonu’na bağlı olacağını dünyaya ilan etti.

Burada sorun ve soru çok ama bu aşamada herkesin aklında şu var: Bu 4 bölgenin sınırı nerede başlayıp nerede bitiyor? Zira Rusya, aslında bu 4 bölgenin tamamını kontrol etmiyor veya edemiyor. Referandumlar sadece Rusya’nın fiilen kontrol edebildiği bölgelerde yapıldı ama Moskova, yine de bu 4 bölgenin kontrol edemediği kısımlarını da kapsayacak şekilde bir ilhak kararı aldı. Bir alan hesabı yapıldığında, Rusya’nın sadece kontrol ettiği yerleri ana karaya katabildiği düşünülürse bu, Ukrayna’nın yaklaşık yüzde 18’ine karşılık geliyor. Ancak bu 4 şehrin yerleştiği alan Ukrayna’nın yüzde 22’si.

Biraz daha ayrıntılı bakacak olursak, mesela Herson’da Ukrayna’nın direnişi hâlâ sürüyor.

İsrail ile “yine ve yeniden” yeni bir dönem başlıyor. 2018’de seviyesi düşürülen ilişkiler, karşılıklı büyükelçi atamalarıyla normalleşiyor. Böyle bir süreçte Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu için gittiği New York’ta İsrail Başbakanı Yair Lapid ile görüştü.

Dikkat çeken diğer görüşmesiyse, Amerikan Yahudi Toplumu Çatı Örgütü temsilcileriyle buluşmasıydı. Erdoğan’ın bir araya geldiği isimlerden “Amerikan Yahudi Örgütleri Başkanları Konferansı” Başkan Yardımcısı Malcolm Hoenlein ile konuştum, görüşmenin ayrıntılarını sordum. Anlattıklarına bakılırsa, görüşmenin kapsamı sadece Türkiye-İsrail ilişkileriyle sınırlı kalmamış. Suriye krizi, Ukrayna savaşı ve dünyadaki enerji krizi gibi pek çok başlık da gündeme gelmiş.

İsrail’e ziyaret

Bu görüşmeye dair yazılan perde arkası haberlerden, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bu buluşmada Yahudi toplumu temsilcilerine “İsrail’e gideceğini” söylediğini biliyoruz.

Şanghay İş Birliği Örgütü (ŞİÖ) Devlet ve Hükümet Başkanları Zirvesi, Özbekistan’ın Semerkant kentinde yapıldı. Zirveden geriye ve satır arasında kalanlara bakalım...

Üçlü zirve teklifi yok

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’i savaşın başından bu yana Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy ile buluşturmaya çalışıyordu. Bunu da liderlerle yaptığı hemen her görüşmede dile getiriyordu. Ancak Semerkand’da Putin’le görüşmesinde bu teklifi tekrarlamadı, zira bu teklif zaten hep masada. Ancak anlaşılan o ki, Erdoğan, bu teklifi sözle yinelememiş. Bununla birlikte yakın gelecekte, böyle bir buluşmanın olamayacağı anlaşılıyor. Zira Putin, Semerkand’da Türkiye’ye bu çabası için teşekkür ederken şunu da ekledi: “Zelenski barış müzakereleri için hazır değil.”

İran’a moral zirvesi

İran bu zirvede Şanghay İş Birliği Örgütü’ne “tam üyelik” imzası attı. Uzun yıllardır ABD yaptırımları altında ezilen İran’ın, bu imzayla kendisine yeni nefes

Rusya’nın tahıl koridoru anlaşmasına dair rahatsızlıklarını, 21 ve 28 Ağustos tarihli yazılarımda paylaşmıştım. Bu hafta Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin bu rahatsızlığı açıkça dile getirince, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da Rus lidere “Haklı...” diyerek destek verdi. Balkan ülkeleri ziyaretinden dönüşte uçakta gazetecilere yaptığı açıklamada dikkat çeken ifadesi şuydu:

“Sayın Putin’in dediği gibi o gemiler yine ya gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelere doğru gidiyor. Belki de Sayın Putin, Rus ürünlerini bundan dolayı göndermiyor.”

Anlaşmaya göre Ukrayna tahılı fakir ülkelere gidecek, Rus gübresi, hammaddesi de uluslararası pazarlara çıkacaktı. Bugüne kadar Rus gemilerinin çıkamamasının sebebinin, gemilerin yeterli güvenceyi alamaması olduğunu düşünüyorduk. (Rusya’nın kaygısı gemilerinin batılı limanlarda alıkonulması ve sigorta şirketlerinin bu riski almamış olmasıydı.) Ancak Erdoğan’ın kullandığı bu ifade, “Rusya ne istiyor?” sorusunu gündeme taşıdı.

Bu hafta bu konuda ABD tarafından da

Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu’nun (IAEA) teknik heyeti, haftalar süren müzakerelerin ardından nihayet bu hafta Rus kontrolünde bulunan Ukrayna’daki tartışmalı Zaporijya Nükleer Santrali’ne gidebildi. 14 kişilik ekip, burada ilk incelemesini da yaptı. Kurumun başındaki isim Rafael Grossi, Rus kontrolündeki santralde “görmek istedikleri her şeyi gördüklerini” söyledi. En büyük endişenin tesisin fiziksel bütünlüğü ve tesise giden güç kaynağının durumu olduğunu ifade etti ve ekledi: “Önümüzdeki süreçte santralde fiziksel hasar olasılığı açık.”

Grossi birkaç saat süren incelemenin ardından bölgeden ayrıldı. Heyetteki 6 uzman ise, santraldeki çalışmalarını sürdürüyor. Bu kişiler bölgeden hafta başında ayrılacak anca 2 uzmanın, denetimlerin sürdürebilmesi için santralde bırakılması bekleniyor.
Bu ziyarette yapılan açıklamalar kadar heyetin yapısı da önemliydi. Riskli ve çatışmanın devam ettiği bir ortamda yapılan incelemede, Grossi’nin

Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri, geçen hafta İstanbul’da çok dikkat çeken bir ifade kullandı:

“Devletler ve özel sektör, Rus gıda maddeleri ve gübresinin, Ukrayna tahılı gibi dünya pazarlarına ulaştırılması için işbirliği yapmalı.”

Genel Sekreter, bunun emtia fiyatlarının düşmesi için hayati önemde olduğunu belirtip, “Taşıma, sigorta ve finansal açıdan bazı zorlukları aşmamız gerekiyor, bu engellerin kaldırılması için AB ve ABD ile çalışıyoruz” dedi.

Bu ürünlerin Batı’nın yaptırımlarına maruz kalmaması Rus tahıl şirketleri, o şirketlerin ürünlerini taşıyan nakliye firmaları ve o gemilere sigorta yapan şirketler açısından hayati önemde. İstanbul mutabakatına göre BM, bir anlamda Rusya’ya garantör olmuştu. Ancak özellikle Rus gübresi hala limanlardan çıkabilmiş değil. BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, bu anlaşmanın hayata bir an önce geçebilmesi için uğraşıyor. Zira Rusya gidişattan memnun olmazsa Ukrayna tahılının dünya pazarlarına satılmasına imkân tanıyan ve