Halkın derdi seçim değil geçim

1997 yılın son çeyreğinde yüzde 80 olan kapasite kullanım oranı geçen yıl yüzde 75'e indi. Kapasite kullanım oranının düşüşünde en önemli faktör yüzde 54 ile iç talep yetersizliği gösteriliyor. Herkes 1999'un ilk çeyreğinde eksi büyüme bekliyor.
Rakamlar böyle derken ekonominin gerçek yüzü yani piyasa da bu endişeleri doğruluyor. Anadolu'ya giden ürünlerin aktarma merkezi Ambarlı, toptan gıdanın kalbinin attığı Rami, tekstilin üssü Sultanhamam, Laleli ve Kapalıçarşı'daki araştırmalarımız durgunluğun sürdüğünü gösteriyor

Rami zam orucunu bozuyor

ORTADİREĞİN velinimeti fasulye ve mercimek gibi kuru ama zorunlu gıda mallarının ana durağı Rami Toptancıları, ekonomik durgunluğu tezgahlara ve kapı ağzına kadar üst üste dizilmiş çuvallara bakarak yaşıyor.
Her gün sürgülü kepenkler açıldığında günışığı, üzerine vurduğu stok çuvallarını aydınlatırken dükkana her girişte kafaların çarptığı sucuk kangalları bir türlü paraya dönememenin çaresizliğini daha da karartıyor.
Her biri 15 tonluk 150 kamyon ile günde 200 bin ton malın çıkış yaptığı ve günde 1.5 trilyon liralık para hareketinin olduğu günleri özlemle anıyor Rami Toptancıları.
Anadolu'dan gelen gıda maddeleri yanında, Anadolu'ya giden diğer tüketim mallarının borsası haline gelen Rami'de vadeler 6 aya kadar uzarken, "artık çek almıyoruz" diyen esnafın sayısı artıyor günden güne.
Bir de kötü haberimiz var. Ramazan'dan bir ay önce ve bir ay sonra olmak üzere toplam 3 ay mallarına zam yapmayacaklarını kamuoyuna duyuran Rami esnafı, zam orucunu Mart'ta bozuyor. Fiyatlar yüzde 30 - 40 artırılacak.

Söz senet oldu

Söz esnafın...20 yıldan beri kuru gıda toptancılığı yapan Öz Harran Gıda'nın sahibi Ahmet Kızıl, "İş hacminin yüzde 70'ini kaybettik. Pirince zam yapmadık. 6 ayda önce 460 bin lira olan pirinç 500 bin lira olabildi. Mercimek 230 bin liradan 190 bin liraya inmesine rağmen talep iyice daraldı. Artık çekle mal satmıyorum. Nasıl olsa çekler geri dönüyor. O yüzden hiç olmazsa malım elimde kalsın diye düşünüyorum. Piyasada kimse çekle mal vermiyor. Çekten çok, söze güveniyorum."
Has Ceylan Gıda'dan Osman Tatar, dükkana girerken başına çarpan sucuk kangallarını gösterip "Günde 100 kilodan fazla sucuk satarken, 25 kilograma kadar düştük. Neredeyse toptancılıktan perakendeciliğe döndük."diyor.
Arslan Ticaret'in sahibi Ramazan Arslan, faiz yemeyenlerden. Sözleri politik yaklaşımını gösterse de piyasada yaşayan biri olarak gerçekleri de görüyor. "Faizlerin yüksekliğini gören esnaf mal satma yerine parayı bankaya yatırıyor. Ben faizi ne kendimin ne de ailemin kursağından sokarım. Mal satmak isterim ama işler tamamen durdu. Eskiden 100 satarken şimdi 30 satabiliyoruz. Çeklerden umudumuz kalmadı, vadeli vermiyorum artık. Rus piyasasının ölmesi, temizlik malı satışlarımızı tamamen bitirdi."
Emek Ticaret. Patron Tekin Şimşek... "Ben mal satamıyorum, çiftçinin mal elinde kalıyor. Soğanı 80 bine veriyoruz alan yok. Pazarda 150 bine gidiyor" diyor.
Bir kötü haber de İstanbul Gıda Toptancı Tüccarları Derneği Başkanı Günay Kotil'den geliyor: "Halkın alım gücünü olumsuz etkilememek için üç aydır ertelediğimiz zammı artık yürürlüğe koyacağız. Zam yapmadığımız halde durgunluğu aşamadık. Ramazan ayından 30 gün önce ve Ramazan ayı boyunca, arkasından da bir ay zam yapmadık. Şimdi mart ayında tüm mallara yüzde 30 ile 40 zam konacak. Allah millete sabır versin"

Anadolu'ya mal gitmiyor

Türkiye'nin 80 iline 300 ilçeye ve 700 noktasına gıdadan buzdolabına ve asite kadar her türlü malın taşındığı Ambarlar'daki nakliyeciler, durgunluğun elektrosunu çektiler. Sonuç hiç de iyi değil. Geçen yıl Şubat ayında 700'e yakın kamyonun Anadolu'ya çıktığı Ambarlar'da bu sayı bugünlerde 220'ye kadar gerilemiş durumda. Bin şirketin bulunduğu Ambarlar'da 1500 işçi çalışıyor. Ama Mart ayında 300'ü işten çıkartılacak.
Ambarlar'daki Türkiye Nakliyeciler Derneği'ndeyiz. Başkan Erol Özçelik, durgunluğun Anadolu boyutunu rakamlarla özetliyor: '10. ayda burdan günde 1000 kamyon çıkardı. Geçen yıl Şubat ayında 700 kamyon gidiyordu şimdi 260'a indi. Taşıma fiyatlarına 6 aydan beri zam yapamadık. Mart'ta da 1500 işçiden 300'ünü çıkartacağız" diyor.
Dernek kapısının hemen dışında Yeşil Trakya Nakliyat A.Ş. Sahibi Arif Sadık Meto karşımıza çıkıyor: "Genelde Trakya bölgesine mal taşıyoruz. İşlerin iyi olduğu günlerde günde 5 araba çıkartırdık, şimdi 2 - 3 araba ancak gidiyor. 10'uncu aydan sonra ciddi bir gerileme oldu. Genelde yiyecek ve konfeksiyon malları gidiyor. Taşımaya zam yapılmadı. Hatta fiyat indiriyoruz. Talep olmayınca mal taşınmaz ki" diye özetliyor durumunu.
Anadolu'daki durumu birinci dereceden görgü tanığı şoförlerden 41 yaşındaki Mehmet Çoşkun 'Malatya'ya eskiden haftada bir mal götürürdüm, şimdi ayda bir" diyor.
Şoför, Mehmet, "Geçen yıl olduğu gibi tek gidişte 115 milyon alıyorum' diyor. Ve ekliyor: Aldığım para aynı ama mazot 80 bin liradan 155 bin liraya çıktı. Gidiş geliş elime 250 milyon geçiyor. 1050 litre mazot yakıyorum. Bunun 160 milyon lirası yakıta gidiyor. 30 milyon lirası komisyon, 5 milyon lirası otoban ve köprü parasına gidiyor. Kalan 65 milyon lira, arabanın çıkabilecek masrafı, ailenin geçim parası yemek parası. Yani herşey 65 milyon lira.'
Malatya'ya mal taşıyan başka bir kamyonun sahibi Mehmet Ayaz ise "Yılbaşında taşımaya zam yapılacaktı yapılmadı. Haftada bir mal bulursak iyi" diyor.
1954 doğumlu Faruk Yüksel ise 76'dan beri şoför. Denizli - İstanbul arası 80 milyona şoförlük yapıyor. Ambar arabası olduğu için diğerlerine göre şanslı. 'Denizli'de işler öyle düştü ki, tekstil fabrikalarından çıkan işçiler sokaklarda. Fabrikaların kullandığı ara malları taşırdık, artık yiyecek taşıyoruz" diyor.
Denizli'deki durgunluğu Denizliler Nakliyat'ta büro elemanı olarak çalışan Çetin Akbulut, "İşlerin yarısı gitti. Yüzde 50 düştü. Tekstil girdileri taşıyorduk ama Denizli de işler düşünce giden mal azaldı" diyerek özetliyor.
Zonguldak ve çevresindeki durumu Zontaş Nakliyat ortaklarından İbrahim Yılmaz anlatıyor. "Bartın da 5 fabrika kapanmış, 2 bin kişi işsiz. Birkaç ay önce yemek yemeğe fırsatımız olmazdı. Şimdi sokaklarda top oynuyoruz. Günde Zongudak ve çevresine 15 - 16 araba çıkartırdık, şimdi 7 taneyi zor gönderiyoruz. Milletin alım gücü kalmadı ki"
İki Adanalı şoförü mal bekledikleri kamyonunun bagaj kapağında sahanda yumurta yerken buluyoruz. Adana'ya mal taşımak için bekleyen Nuri ve Süleyman Akgül kardeşler, "Adana gibi bir ile bile ayda iki kere mal bulabiliyoruz" diyor.