Bilgelerin yurdu ANADOLU

Nuray Kaygaz | nuraykaygaz@gmail.com
Arkeolog-Sanat Tarihçisi

Doğmaların ve mitlerin karanlığından özgür düşünce ile bilimin aydınlığına ilk kez Anadolu’da geçildi. Akılcı düşünce ve bilimin ilk filizleri bu topraklarda yeşermiş, birçok ünlü bilim insanı günümüzde farkına varmadan geçip gittiğimiz yörelerde yaşamıştı. Antik dünyanın en büyük şairi Homeros İzmirliydi. Batı edebiyatının ilk büyük eserleri kabul edilen İlyada ve Odysseia destanları onun eseriydi. Felsefenin ve bilimin öncüsü Thales Miletliydi. Doğa felsefesi üzerine ilk denemeler ona aitti. Bu ünlü matematikçi ve filozof, M.Ö. 28 Mayıs 585 tarihindeki güneş tutulmasını önceden hesaplayıp haber vermesi ile ün kazanmıştı. Geometrinin birçok önemli teoremi bugün onun adını taşıyor. Antik Çağ’ın en önemli astronomi bilginlerinden biri olan Hipparhos İznikliydi. 800 kadar yıldızın konumlarını kesin olarak belirlemiş ve aydınlatma güçlerine göre sıralayarak astronomide ilk gerçek ve bilimsel yıldız kataloğunu hazırlamıştı. Dünyanın ilk coğrafyacısı Strabon Amasyalıydı. Yaşadığı dönemde bilinen yerlere yapılan göçler ve hangi milletlerin nerelerde yerleştiği üzerine gerçekleştirdiği çalışmalarla ün kazanmıştı.

İlk şehir planlamacısı

Dünyanın ilk şehir planlamacısı Hippodamos Miletliydi. On bin nüfuslu bir şehir tasarlamış ve çeşitli açılardan bölümlere ayırmıştı. Şehircilikteki bu bölümleme tasarımı (ızgara planı), hâlâ “Hippodamos yöntemi” olarak anılıyor. Meteorolojinin ilk temel kaynaklarından birinin yazarı olan Aratos Mersinliydi. “Diosemeia” (Gökyüzü olayları) adlı eserinde hava değişikliklerini haber veren belirtilerin dökümünü yapmıştı.

Tarihçiler

Nesir halindeki en eski tarih eserinin yazarı Kadmos Miletliydi. Tarihin babası Herodot da Bodrumluydu. “...İnsanoğlunun yaptıkları zamanla unutulmasın diye” cümlesiyle başladığı dokuz kitaplık anıtsal eseri, bilimsel tarihçiliğin ilk büyük eseri kabul ediliyor. Evrim kuramının öncülerinden Anaksimandros Miletliydi. Kutup yıldızının yerini belirlemiş, ilk dünya haritasını yapmıştı. Güneş ekseninin eğriliği ve güneş saatinin de onun buluşu olduğu kabul ediliyor. Matematiksel astronominin kurucusu Eudoxus Datçalıydı (Knidos). “Eş merkezli küreler” teoremi, geleneksel astronominin hareket noktası kabul edilmişti. Gezegenlerin hareketini açıklamak üzere, evrene ilişkin ilk matematiksel modeli ortaya koymuştu ve bir yıla 365 gün 6 saat değerini veren ilk bilim insanıydı. Dünyanın kendi ekseni üzerinde yirmi dört saatte döndüğünü söyleyen ilk düşünürlerden biri olan Herakleides de Karadeniz Ereğlisi’nde doğmuştu.

Aya yolculuk

Jule Verne’den asırlar önce “uzay roman”ları yazan Lukianos Adıyamanlıydı (Samsat). Aya yolculuğu anlattığı “Gerçek Bir Hikâye” adlı eseri, ilk bilim kurgu kabul edilir. Deneysel fizyolojinin kurucusu Galen Bergamalıydı. Antik Roma’nın en önemli hekimlerindendi. Roma dünyasının ilk spor hekimi olarak kabul edilmiş ve Hekimlerin İmparatoru, “Şeyhû’s Seyadile” (hekimlerin babası) gibi unvanlarla anılmıştı. Bilinen ilk doğum, kadın hastalıkları ve çocuk hekimi Soranus Efesliydi. Kadındoğum ve çocuk hastalıkları konusunda yazdığı “Jinekoloji” adlı eseri bu alandaki önemli eserlerden biridir. Antik Dönem’in en önemli ressamı Parrhasius Efesliydi. Büyük İskender’e “Gölge etme, başka ihsan istemem” diyen, gündüz elinde kandille “adam arıyorum” diye dolaşan filozof Diyojen Sinopluydu. Anadolu’nun kültür birikiminin aktarıcıları bu isimlerle sınırlı değil. Bu bereketli topraklardan burada anılmayan ya da adını bilmediğimiz kim bilir daha kimler geldi geçti.