Top çarpması öldürür mü

Bir insanın spor yaparken ölmesinin birçok nedeni olabilir. Çoğunlukla, neden daha önceden bilinmeyen bir kalp hastalığıdır

Ender de olsa sağlam bir sporcunun göğsüne hızla çarpan topun yarattığı darbe kalpte tehlikeli bir elektrik fırtınasına yol açabilir

Geçen hafta bir gazetede spor yaparken hayatını kaybeden genç bir adamın haberi vardı. “Bursa’da, halı sahada arkadaşlarıyla futbol oynarken rakip oyuncunun hızla vurduğu topun göğsüne isabet etmesi sonucu bir anda yere yığılan 27 yaşındaki Erhan Yüksel’in kalbi durdu. Gelen sağlık ekibi tarafından hayata döndürülüp ambulansla hastaneye götürülmek istenen Yüksel’in yine duran kalbi, bir daha çalıştırılamadı.”
Genç bir insanın spor yaparken ölmesinin birçok nedeni olabilir. Ölenlerin büyük bölümünde, daha önceden bilinmese de, altta yatan bir kalp hastalığı vardır.

Sebep kalp değil, darbe
Ama, Bursa’da halı sahada futbol oynarken hayatını kaybeden genç adamın başına gelen altta yatan sinsi bir kalp probleminin yarattığı bir sorun değil. Neden, hızla göğsüne çarpan topun yarattığı darbe. Tıbbi adı, latinceden kabaca kalpte karışıklık veya sarsıntı olarak tercüme edilebilecek, “commotio cordis” olan bu ender ama öldürücü durum eskiden beri biliniyor.

Kalbe vurulan darbe...

1898 yılında İngiltere’nin Sussex şehri gazetesinde yer alan bir haberde, kriket oynarken hızla gelen topun kalbinin üstüne çarpmasıyla ölen 13 yaşındaki bir çocuktan söz ediliyor. Günümüzden 116 yıl önce yayınlanan bu kısa haberdeki bilgilerin bir çoğu günümüzde de doğruluğunu koruyor.
Ani ölüm genellikle krikette olduğu gibi genellikle küçük ama sert bir top veya başka bir cismin çarpmasıyla oluyor. Çoğunlukla hayatını kaybedenler çocuklar veya ergenlik çağındaki gençler. Çünkü, göğüsleri dar, kemikleri ve kasları tam gelişmemiş olduğu için darbeye yetişkinler kadar dayanıklı olmuyorlar. Cisim göğsün her hangi bir yerine değil tam kalbin bulunduğu bölgeye çarparsa tehlike meydana gelir. Ölenlerin büyük çoğunluğunu ise erkekler oluşturmaktadır.

Topun sertliği önemli

Sert bir cismin göğsün sol tarafına hızla çarpmasının ani ölüme yol açması futbolda, diğer bazı sporlara göre çok daha enderdir. Buz hokeyinde, top yerine, sertleştirilmiş lastikten yapılmış küçük yassı bir disk kullanılır.
Sopayla vurulduğunda hızla giden disk bir oyuncunun kalbinin üstüne çarpacak olursa öldürücü olabilir. Bunun için buz hokeyinde şutlara en çok maruz kalan kaleciler özel koruyucu kıyafetler giyerek tehlikeden korunmaya çalışırlar.
Beyzbol oyununda avuç içine sığacak küçüklükteki top çok serttir. Diğer birçok spordaki topların aksine havayla şişirilmiş değildir. Ortasında mantar onun çevresinde sıkıca ve kat kat sarılmış yün ve sert lastik vardır. Çok sert olan bu topun hızı, fırlatan oyuncunun gücüne göre değişir. Profesyonel maçlarda hız saatte 150 kilometreyi aşabilir. Ama 12 yaşındaki çocukların oyunlarında satte 50 kilometre hızla giden topların bile öldürücü olabileceği biliniyor.
Beyzbol topuyla aşağı yukarı aynı büyüklükte olan tenis topunun çarpması ciddi bir tehlike oluşturmaz. Çünkü içi hava dolu olan tenis topunda hafif de olsa bir esneklik vardır. Darbe gücü sert cisimlerinki kadar yüksek değildir.
Futbol sahalarında top çarpmasına bağlı ani ölumler fevkalade enderdir.
Bunu nedeni hava dolu olan futbol topunun çok sert olmaması ve darbe etkisinin daha geniş bir alana yayılmasıdır. Elde olan kayıtlarda, top vurmasına bağlı ani ölümlerin çoğunun futbol maçlarında değil, buz hokeyi ve beyzbol maçıları sırasında olduğunu gösteriyor.

Yumruk da öldürücü olabilir

Kalbin üstüne isabet eden darbelerin yol açtığı ani ölümlerin nedeni her zaman top veya disk değildir. Göğüsüne çarpan bir cisim sonunda hayatını kaybeden her 3 kişiden birinde neden, spor sahasının dışında oluşan bir darbedir. Göğsün hızla bir yere çarpması, kalp üstüne vurulan yumruk ya da bir kafa darbesi aynı sonucu doğurabilir.
Eski Çin kaynaklarında, yakın dövüşte vücudun belli bölgelerine yapılacak ani vuruşların, çok şiddetli olmasa bile, rakibi etkisiz hale getireceğinden hatta öldürebileceğinden söz ediliyor. Ölüm dokunuşu diye tercüme edilebilecek, Çince “Dim Mak” kavramında, kalbin üzerine vurulmasının can alıcı olduğundan hâlâ söz edilir.
Göğüse isabet eden darbelerin öldürücü olabileceğini bilenleri çok korkutan bir olay Berlin’de oynanan 2006 Dünya Kupası final maçında yaşandı. Müsabakanın 110’uncu dakikasında Fransa’nın yıldız kaptanı Zinedine Zidane, İtalyan takımının savunma oyuncularından Marco Metarazzi’nin göğsüne şiddetli bir kafa attı. Yere düşen Metarazzi bir süre sonra ayağa kalkıp oynamaya devam etti. Hatta, İtalya’ya kupayı kazandıran penaltı atışlarından ikincisini gole çevirdi.
Zidane’ın kariyerini, son maçının son dakikalarında böylesine kötü bir biçimde sonlandırması sporseverlerde derin bir düş kırıklığı yarattı. O sırada üzüntünün yanı sıra olayın trajik bir biçimde sonlanabileceğinden endişe ettiğimi hatırlıyorum. Meterazzi’nin kalbi bu darbenin etkisiyle durabilrdi. Zidane şöhretine sürülen lekeden çok daha ağır bir cezaya mahkûm olurdu.

Ölüm nedeni elektrik fırtınası

Göğüse çarpan topun nasıl olup da genç bir insanın ölümüne yol açtığı uzun yıllar merak konusu oldu. Açıklanması kolay değildi. Çünkü, otopsi yapıldığında kapte hiç bir anormallik saptanamıyordu. Ne kalp kasında bir ezilme, ne de damarlarda zedelenme veya kanama bulunuyordu. Son 20 yılda yapılan araştırmalar sorunun kalıcı bir tahribata bağlı olmadığını, suçlunun kalpte oluşan ani bir elektrik fırtınası olduğunu ortaya koydu.
Kalbin içindeki kanı pompalaması için hücrelerin düzenli bir biçimde kasılmaları sonra da yeniden kanla dolmak için gevşemeleri gerekir. Her kalp atışında tekrar eden bu kasılma ve gevşeme döngüsünün harakete geçirilmesi için hücrelerin elektrik akımıyla uyarılırlar. Kalbin sağ üst odasındaki aküden çıkan elektrik uyarısı her zaman aynı yoldan fevkalade düzenli bir biçimde kalbin her yanına yayılır.
Kalbin üstüne isabet eden darbe bu düzenli elektrik akımını bozacak olursa, kalpte çok hızlı ve düzensiz atımlarla kendini gösteren bir elektrik fırtınası ortaya çıkar. Elektrik akımının yayılması boyunca vurulacak darbelerin yüzde 99’u elektrik akımını etkilemez. Ama bu süreçte çok kısa bir süre vardır ki, eğer top tam o sırada çarpacak olursa, elektrik fırtınası çıkabilir.
Ne yapmalı: Eskiden kalp durması sonucu yere yıkılan sporcunun kurtarılması söz konusu olmazdı.
Günümüzde, kalp masajı yöntemlerinin tıp dışı insanlarca uygulanmasının yaygınlaşması,kalbe şok vererek elektrik fırtınasını durduracak aletlere kolayca ulaşılır olması birçok sporcunun hayata döndürülmesini sağlıyor. Bursa’da topun yere yıktığı genç adamın durumu da bu gelişmelere bir örnek sayılabilir. Kalbi zamanında yetişen ekiplerce yeniden atar hale getirilmiş. Ne yazık ki o zamana kadar oksijensiz kaldığı için tam olarak toparlanamayan kalbi yeniden durmuş.

Kalbin yaralandığı da olur

Göğüs üzerine gelecek daha ağır bir darbe kalpte hasara yol açabilir. Künt travma denilen böyle bir durumda kalp kasında ezilme ve kanama olabilir. Şiddetli darbelerde kalpte yırtılmalar, kalp kapaklarında parçalanmalar görülür. Otomobil kazalarında başta gelen ölüm nedenlerinden biri direksiyonun müthiş bir hızla göğüse çarpmasıdır. Kaza sırasında aracın hızının anlık bir sürede çok yavaşlayıp durması, vücut bir yere çarpmasa da, darbe etkisi yapar. Kemer kullanılması otomobil kazalarında yaralanma riskini ve bunun sonucu olarak ölümleri azalttı. Hava yastığı bu riski daha da düşürdü. Kalp yaralanmalarının önlenmesi, kaza yeri ölümlerini azaltarak yaşam şansını arttırır.

Son söz: Futbol sahasında ani ölüm çok enderdir. Çoğunun nedeni top çarpması değil gizli kalmış bir kalp hastalığıdır. Erken müdahaleyle birçok hayat kurtarılabilir.