İnsan Hakları Eylem Planı ve Mülteciler

Metin Çorabatır - mcorabatir@gmail.com

Açıklanan İnsan Hakları Eylem Planı’nda (İHEP), Geçici Koruma ve Uluslararası Koruma kapsamındaki kişilere ve insan ticareti mağdurlarına yönelik düzeltici hedefler yer alıyor. Her ne kadar bu belge henüz hukuki bağlayıcılığı bulunmayan bir niyet beyanı statüsündeyse de mülteci hakları savunucuları açısından mültecilerin unutulmamış olması memnuniyetle karşılanmalıdır.

İHEP’in büyük bölümü genel insan hakları alanındaki düzeltmeleri kapsamaktadır. Hedeflerin gerçekleşmesi yönünde somut adımlar atılması dolaylı olarak ülkede yaşayan bütün yabancıların ve özellikle mültecilerin de yararına olacaktır. Örneğin “Nefret Söylemi ve Ayrımcılıkla Mücadelede Etkinliğin Artırılması” yönündeki 4 (4). Hedef doğrudan mültecilere atıf yapmamaktadır. Buna karşılık apaçık bilinmektedir ki ülkedeki nefret söylemi ve ayrımcılıktan en fazla etkilenen kesimler yasal olarak Geçici Koruma kapsamındaki Suriyeli mültecilerle Uluslararası Koruma kapsamındaki Suriyeli olmayan mültecilerdir. 2023 Seçimleri için yavaş yavaş kampanya dönemine girilirken, mültecilere yönelik nefret söylemi ve yabancı düşmanlığının artacağını varsaymak yanlış olmaz. Genel olarak da olsa nefret söylemi ve ayrımcılıkla yapılacak etkin mücadele, milyonlarca mülteci için önemli bir hak kazanımı anlamına gelecektir.

Çocuk ve gençlik hakları

Benzer şekilde İHEP çocuk hakları ve gençlik haklarında da iyileştirmeler vadediyor. Mülteci nüfusunun önemli bir bölümünü çocuk ve gençler oluşturmaktadır. Bu alandaki genel düzenlemeler çocuk ve genç mülteciler için de iyileştirmeler anlamına gelir. Üstelik  “Çocukların Fiziksel ve Ruhsal Gelişimlerinin Desteklenmesi” başlıklı 8 (1). Hedefi, doğrudan refakatsiz mülteci çocukların korumasının güçlendirilmesini öngörüyor: “Uluslararası koruma ve geçici koruma kapsamındaki kimsesiz çocukların bakım ve gözetiminin daha etkin sağlanabilmesi için tüzel kişi vesayet sistemi hayata geçirilecektir.”

Bunlara ilaveten İHEP’in 8 (5). Hedefi, Uluslararası Koruma ve Geçici Koruma Kapsamındaki Yabancıların Rehabilitasyonu ve Adalete Erişimlerinin Güçlendirilmesini öngörüyor. Bu başlığın altında beş ayrı konuda iyileştirmeden bahsediliyor.

İHEP, “Uluslararası koruma ve geçici koruma kapsamındaki yabancılar ile insan ticareti mağdurlarının sağlık, barınma, eğitim gibi temel ihtiyaçlarına yönelik stratejiler geliştirilecek, toplumsal uyumlarını kolaylaştırmak için sivil toplum kuruluşlarıyla ortak çalışmalar yürütülecektir.” demektedir. Türkiye, pratik sorunlar ve uluslararası koruma altındakilerin sağlık hizmetlerindeki yeni kısıtlamalar dışında, mültecilerin sağlık ve eğitim hizmetlerine erişimlerini sağlamaktadır. Ancak barınma alanında bugüne kadar kolaylıklar ve destekler göz ardı edilmişti. Hizmetlere erişimin özellikle barınma ihtiyacının karşılanmasına yönelik stratejiler geliştirilmesi gecikmiş bir adım olacaktır. 1951 Mülteci Sözleşmesi’nin 21. Maddesi barınma desteği sağlanma yükümlülüğünü getiriyor. Bu noktada, sivil toplum kuruluşlarıyla iş birliği yapılacağının belirtilmesi de önemlidir.

“Geri gönderme merkezlerindeki barınma koşullarına ilişkin şikâyetleri incelemek üzere etkili bir başvuru yolu oluşturulması” hedefi ile “İdari gözetime alternatif tedbirlere ilişkin ikincil mevzuat çalışması yapılması ve söz konusu tedbirlerin etkin bir şekilde uygulanması” hedefi de eğer hayata geçirilirlerse, önemli hak ihlallerinin önüne geçilmesini sağlayacaktır.

Avukata erişim kolaylığı

Aynı çerçevede ifade edilen “Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu kapsamında işlem gören yabancıların avukata erişimlerinin fiilen kolaylaştırılması ve yargılamaların makul sürede tamamlanması amacıyla gerekli tedbirler alınacaktır” hedefi, Türk sığınma sistemini 1951 Mülteci sözleşmesinin “mahkemelere erişim hakkıyla” ilgili 16. Madde’sine yakınlaştıracaktır. Uygulamada mülteciler, dava açma, avukat tutma, mahkeme masraflarını karşılama gibi birçok konuda sorunlar yaşamaktadırlar.

İHEP’in son olarak Uluslararası koruma ve geçici koruma kapsamındaki yabancılara karşı işlenen suçlarla ilgili veri tabanı oluşturmayı hedeflemesi de hem veriye dayalı uyum politikalarının geliştirilmesini kolaylaştıracak hem de uluslararası toplumla daha iyi veri paylaşımını sağlayacaktır.

Kısacası açıklanan İnsan Hakları Eylem Planı kâğıt üzerinde mültecilerin halklarını genişleten olumlu hedefleri içermektedir. Önemli olan bu hedeflerin bağlayıcı kurallara ve etkin idari önlemlere bir an önce evrilmesidir.