Deniz Kilislioğlu

8 Aralık’ta Beşar Esad’ın devrilmesinin ardından, Suriye için çok kırılgan bir sürece girildiğini, ortamın Suriye’nin istikrarını istemeyen bölge ülkeleri ve küresel güçler tarafından sabote edilmeye açık olduğunu yazmıştık. Herkesin korktuğu gerçek hayata geçmeye başladı.

Alevi toplumuna ait dini yerlerin hedef alınması sonrası sokaklar karıştı. Şam, Tartus, Lazkiye, Cebele ve Humus’ta binlerce kişinin katıldığı protesto gösterileri düzenlendi. Tartus kentinde Esad rejimi unsurları, yeni yönetime bağlı güçlere pusu kurdu ve en az 15 kişi hayatını kaybetti.

Suriye halkının en son isteyeceği şey, ülkenin yeniden karışması, ama başta Suriye’den çıkartılmış İran olmak üzere olup bitenleri tedirgin gözlerle izleyen pek çok aktör açısından durum farklı. Bu hafta bölge açısından Arap ülkelerinin pozisyonlarını yazmaya çalışacağım.

Mısır’da ‘Müslüman Kardeşler’ endişesi

Esad’ın gitmesi sonrasında yaşananları endişeyle izleyenlerden biri hiç kuşku yok ki Mısır

Suriye’de Beşar Esad’ın devrilmesinin üzerinden iki hafta geçti. Küresel güçler ve bölge ülkeleri Suriye’nin geleceğinde yer alabilmek için bir taraftan doğru adımlar atmaya, bir taraftan da oyun dışı kalmamak için hızlı kararlar vermeye çalışıyor. Lakin herkesin işini zorlaştıran, ülkenin fiili lideri konumuna gelen Muhammed El-Golani’nin -ki kendisi artık gerçek ismi olan Ahmet El-Şara’yı kullanıyor- ve başında olduğu Heyet Tahrir Şam’ın Birleşmiş Milletler’in (BM) terör listesinde yer alması. El-Şara geleceğe dair olumlu mesajlar verse de ülkeler HTŞ’yi terör listelerinden çıkarmakta ihtiyatlı davranıyor. Böyle bir süreçte Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın Al Jazeera kanalına verdiği röportajda ‘BM kararını beklemeden Türkiye’nin bazı adımları atabileceğinin’ sinyalini vermesi dikkat çekiciydi. Bu yüzden bu hafta ülkelerin yaşadığı zorluğu ortaya koymaya çalışacağım.

Listeye giriş

HTŞ, BM’nin terör örgütleri listesine Mayıs 2014’te girdi. BM

Bir devir kapandı, Suriye’de Baas rejimi devrildi. Savaş, 13 yıl gibi uzun bir süre devam etti ama Beşar Esad’ın çöküşü, 11 gün gibi kısa bir sürede geldi. Esad’a karşı mücadele eden muhalifler ülkede yepyeni bir sayfa açmaya çalışıyor. 

Lakin yol uzun ve mayınlı çünkü muhalefetin ortak amacı Esad’ın devrilmesiydi ama bu yeni bir ülke inşa edebilmek için yeterli değil. Parçalı bir yapıdalar ve Suriye’nin geleceğine dair beklentileri de farklı. Biraz karamsar bir başlangıç gibi görünebilir ama Suriye’nin asıl sınavı şimdi başlıyor. 

Geçiş mi, geçici hükümet mi? 

Suriye’de iç savaş sürerken 2015’te Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nden (BMGK) çıkan 2254 sayılı kararla siyasi sürecin yol haritası çizilmişti. Tabii o sürecin tarafları rejim ve muhaliflerdi. Bugün artık rejim yok ve sahanın gerçekleri, Heyet Tahrir Eş-Şam’ı (HTŞ) ile başındaki isim Muhammed El-Golani’yi de siyasi denkleme soktu. Zira Şam’a

Suriye’de Beşar Esad için belki de artık “sonun başlangıcı” demek yanlış olmaz. 27 Kasım’dan sonra muhalefetin önce Halep’i, sonra da Hama’yı alması bütün denklemi değiştirdi. Terör örgütü YPG ise, rejim güçleriyle doğuda Deyrizor’da çatışıyor. Esad, savaşın başından bu yana hamisi konumundaki Rusya’dan da beklediği desteği göremedi. Özetle üç cephede savaşan muhalefet Şam’da oturan Esad’ın koltuğunu sallıyor. Beşar Esad ya sonuna kadar savaşıp kaybedecek ya da vakit kaybetmeden masaya oturacak.

2017’den bu yana Suriye krizini çözmek için var olan Astana formatı, bunun için bir şans. Muhtemelen son şans. Türkiye-Rusya-İran’ın olduğu mekanizmada Dışişleri Bakanları -olağanüstü değişiklik olmazsa- bugün Katar’ın başkenti Doha’da bir araya geliyor. Uzun bir aranın ardından Türkiye’nin eli Rusya ve İran karşısında masada ilk kez bu kadar güçlü.

MGK hatırlatması

Türk Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, o toplantıda kuvvetle muhtemelen “Esad

İsrail ve Lübnan arasında kırılgan da olsa bir ateşkes süreci başladı. Anlaşmanın detaylarına çokça yazıldığı için bunlara girmeyip, iki soruya odaklanacağım: ‘Haftalardır üzerinde müzakere edilen metne İsrail nasıl ve neden şimdi ikna oldu?’

İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu bu anlaşmayı kabul etmelerinin sebebini “İran tehdidine odaklanmak, orduyu tazelemek ve gerekli askeri desteği alabilmek için zaman kazanmak ve dünyayı Hamas’tan arındırmak” sözleriyle izah etti. ABD Başkanı Joe Biden ise “Bu anlaşma bize barışın mümkün olduğunu hatırlatıyor” dedi. İki açıklama birbiriyle çelişiyor gibi durabilir ama aslında bir yönüyle birbirini tamamlayan açıklamalar.

Eski İsrail başbakanı ve muhalefet partisi lideri Yair Lapid’in 26 Kasım’da Birleşik Arap Emirlikleri’nin (BAE’nin) The National gazetesinde çıkan makalesini okuyunca taşlar biraz daha yerine oturuyor. Lapid bu yazıda Nethanyahu hükümetinin izlemesi gerektiğine inandığı yola dair bazı öneriler yapıyor. O öneriler,

Bu haftanın önemli görüşmesi, akademisyen-yazar Dr. Ufuk Uras’ın sürpriz ziyaretleriydi. MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli, DEM Parti Eş Başkanı Tuncer Bakırhan ve yerine kayyum atanan Mardin Büyükşehir Belediye Başkanı Ahmet Türk ile görüştü. Bahçeli’nin “Öcalan çıkışının arkasında ne var?”, “Bu çağrı devlet aklının bir tezahürü mü, Cumhur İttifakı’nda bu çıkış konusunda ortak bir vizyon var mı?” gibi sorulara MHP liderinin cevapları merak konusuydu.

Uras’a görüşmede konuşulanları sordum. Bana kalırsa en önemlisi, Bahçeli’nin Uras’a Erdoğan ile görüşmesini aktardığı kısımdı. Uras, Bahçeli’nin şöyle dediğini anlatıyor:

“Erdoğan bana, ‘Bu meseleyi küresel güçler üzerinden değil, içeride, baş başa çözelim’ dedi. ‘Peki bu nasıl olacak’ diye kendime sordum, DEM grubuna gittim el sıktım.’’

Uras bunları aktardıktan sonra kendi yorumunu ekledi:

‘‘Bu ülkede toprağı,

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, bu hafta İslam İş Birliği Teşkilatı ve Arap Ligi olağanüstü toplantısı için Riyad’daydı. Geçen yıl Mayıs ayında Arap Birliği’ne geri kabul edilen Suriye’nin Devlet Başkanı Beşar Esad da o toplantıdaydı. Merak edilen, o zirve sırasında bir “Erdoğan-Esad” görüşmesi olup olmayacağıydı.

Aslında Moskova’dan son günlerde gelen mesajlar, böyle bir görüşme ihtimalinin çok düşük olduğunu görmek için yeterliydi. Şam rejiminin hâmisi konumundaki Rusya, görünürde Ankara-Şam diyaloğunu destekliyor, ama bunun için elini taşın altına koymuyor, Şam üzerinde hiçbir baskı kurmuyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan ‘‘Esad’dan umutlu’’ olabilir, ama bu kapının kilidini açacak olan Rusya ve o da hareket geçmiyor. Peki neden?

Bu sorunun muhtemel iki cevabı var. Birincisi, 2014’ten bu yana ABD ve Rusya arasında Suriye üzerinde varılan zımni mutabakat. Hatırlayın, Beşar Esad kimyasal silah kullandıktan sonra, iki ülke anlaşmış, ‘kırmızı çizgileri’

Aylar süren belirsizlik bitti ve Donald Trump seçildi. İkinci Trump dönemi iyi mi olacak kötü mü olacak, kestirmek zor. Gazze Savaşı’nı bitireceğini söyleyen Trump’ın bunu hangi yöntemle yapacağı da merak konusu, zira ilk dönemindeki politikaları iyimser bir tablo çizmeye engel. 

Herkes biliyor ki Kudüs’ü İsrail’in başkenti ilan eden de, ABD Büyükelçiliği’ni Kudüs’e taşıma kararnamesini imzalayan da Trump’tı. Bu sicile rağmen, ABD’de yaşayan Müslüman azınlığın bir bölümü Trump’a oy verdi. Müslüman seçmenler, belki de seçimin kaderini değiştirecek bir etki yapamadı ama Joe Biden’ın Gazze politikasının cezasını Demokratik Parti adayı Kamala Harris’e keserek, özellikle çekişmeli olan Michigan eyaletinden bir mesaj verdi. 

Peki nasıl oldu da Müslümanların eli, Harris’e oranla İsrail’e daha çok destek verme ihtimali olan bir adaya gitti? Bunda Trump’ın ekonomi politikalarının, ‘Gazze’de savaşı bitirme sözü’