Tıbba ve insana adanmış bir ömür

Seray Şahinler - Tıp tarihimiz için öncü isimlerden biri Besim Ömer Paşa... Osmanlı’dan Cumhuriyet’e uzanan hikâyesiyle bugünkü modern Türk Tıp Tarihi için de başlangıç addebileceğimiz çalışmalara imza atmış. Türkiye'de çağdaş doğum biliminin öncülerinden, ilk doğum kliniğini açan ve bu alanda ilk kitabı yayımlayan bir bilim insanı. Aynı zamanda kadın doğum alanında kız öğrencilerin yetişmesine ön ayak olmuş, sayısız ebe ve hasta bakıcı yetiştirmiş bir aydın. Akalın’ın hayatı Biket İlhan tarafından “Bir Hekimin Anıları” belgeseline konu oldu. Bahtiyar Engin’in rol aldığı belgeselin prömiyeri dün AKM’de yapıldı. Biz de İlhan’la buluştuk, Besim Ömer Paşa’yı yad ettik.

Besim Ömer Paşa, Türk tıp tarihi için sembolik bir isim. Hayatını belgeselle anlatma fikri nasıl doğdu?

Üç yıl önce gerçekleştirdiğim ‘’Hanımlar Merkezi’’ adlı belgesel filmimde kadınları yüreklendiren onlar için mücadele eden Dr. Besim Ömer Paşa’yı tanıdım. 1900’lerin başlarında hayata çok farklı bakan bir hekim. Bu kadar önemli bir değeri geç tanıdığım için kendime kızdım. Özellikle de pandemi sürecinde doktorlarımızın ve sağlık çalışanlarımızın özverili çalışmaları beni çok etkiledi. Besim Ömer Paşa’nın kimliğinde sağlık alanında hayat kurtarmak için savaş verenleri selamlamak istedim.

Besim Ömer Paşa’nın en karakteristik özelliklerinden biri ise onun idealizmi olsa gerek. Gerek tıp tarihine gerek kadın hareketine sunduğu katkılar çok kıymetli. Neyin hayalini kurmuş, neler yapmış?

Toplum yaşamındaki kısıtlamaların, kör ve batıl inançların özellikle kadın ve çocukları nasıl bir felakete sürüklediğini bildiği için tıp eğitiminde ana dalını kadın doğum olarak belirliyor. Ömrünün sonuna kadar içinde yaşadığı toplum ve insanlığa hizmet için çabalayan idealist, aydın bir bilim insanı Besim Ömer Paşa… Yıkılıp dağılan bir imparatorluğun, savaşlar yüzünden yorgun, neredeyse tükenmiş insanlarına tıp alanındaki çalışmalarıyla, azmiyle örnek ve öncülük yapmış. Ülkenin ilk doğum kliniğinin açılması ve modern eğitim sisteminin yerleşmesinde gösterdiği sistemli, kararlı, çok cepheli çalışma tarzı ve gayreti Dr. Besim Ömer Paşa’nın bütün meslek hayatının genel özelliği olmuş.

Biket İlhan’ın yapımcılığını üstlendiği belgeselin senaryosu Aydan Gündüz’e ait. Parla Şenol ise seslendirmen olarak filmde yer alıyor.

Kadınların tıp eğitiminde de öncü bir rolü var…

Hilal-i Ahmer bünyesinde çalışırken gerek Hanımlar Merkezi’nin kurulması gerekse hastabakıcılık eğitim faaliyetleri sırasında kadınlara verdiği desteği üniversitede rektörlük görevindeyken de sürdürür. Toplumsal cinsiyetçi bir yaklaşımın tam tersine, eşitlikçi bir yaklaşımla yeterliliğini ve yetkisini harekete geçirdiğini görmek çok önemli. O dönemde en mühim hadiselerden biri de kadınların Tıp Fakültesi’ne kabul edilmemeleriydi. Bunun bir mesele olarak karşımıza çıkmasını utanç verici olarak görür. Kadınların fakülteye girmelerini engelleyen yasakların kalkması için yoğun çaba sarf eder. Çağdışı inanç ve tutumların değişmesi yönünde verdiği mücadeleyi de kazanır. Kendi rektörlüğü döneminde göstermiş olduğu çabalar bir süre sonra sonuç verir ve 1922-1923 eğitim yılından itibaren kadınlarımız Tıp Fakültesi’nde eğitim almaya başlarlar.

Besim Ömer Paşa, yaşadıkları, yazdıkları ve yaptıklarıyla bugün için ne ifade ediyor?

Tıp ve sağlık bilimlerinde modernleşmede dönüşümsel katkılarda bulunmuş; kurumsal ve eğitsel anlamda yeri doldurulmaz mücadeleler vermiş ve bu anlamıyla Osmanlı’dan Türkiye’ye geçiş sürecinde modernleşmenin taşıyıcı aktörlerinden biri olmuş. Hurafelerden sıyrılmak, çağdaş doğum kliniklerinin açılması ve diplomalı ebelerin çoğalması için faaliyete geçmiş. Kızılay’ın kırmızı hilal ambleminin kabul edilmesi de onun başarısı. Uzun uğraşlar sonucu bu amblem 8. Uluslararası Kızıl Haç (Salib-i Ahmer) Kongresi’nde onaylanır. Himaye-i Etfal Cemiyeti de(bugünkü Çocuk Esirgeme Kurumu) onun girişimleri ve öncülüğünde kurulur ve kurum yine onun çabalarıyla uluslararası örgüt tarafından kabul edilir. Yakın tarihimize bakıp modern tıbbın temellerini kimlerin attığına tanıklık ediyoruz.

Titanik’ten kurtulmuştu

1940’ta ölen Besim Ömer Paşa’nın hayatı sürprizlerle dolu… Titanik’e bilet alan Besim Ömer Paşa, olumsuz hava şartları nedeniyle gemiye binmekten son anda vazgeçip hayata tutunmuş. Bir dönem milletvekilliği de yapan bilim insanının 44 kitabı var.