'Küçük Kıyamet'te tsunami izleri! İstanbul tehlikede mi? Dikkat çeken 3 bölge
Türkiye'de 11 ilde yıkıma ve can kaybına yol açan deprem felaketi sonrası gözler İstanbul'a çevrildi. Marmara'da yaşanacak büyük bir depremin İstanbul'da yaratacağı yıkımın yanında tsunami riski de gündeme getiriliyor. 'Kıyamet-i Suğra' (Küçük Kıyamet) adı verilen 1509'daki Büyük İstanbul Depremi'nde tsunami izleri görüldüğünü söyleyen Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner, üç bölgeye dikkat çekerek önemli bilgiler paylaştı.
Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr - Başta merkez üssü Kahramanmaraş olmak üzere 11 ilde ciddi yıkıma ve can kaybına yol açan depremler sonrası meydana gelen artçılar bölgedekileri tedirgin etmeye devam ediyor. Son olarak 21 Şubat'ta Hatay'da yaşanan ve yürekleri ağza getiren 6.4 ve 5.8 büyüklüğündeki depremlerden sonra suların çekildiği yönünde gelen haberler ve ardından yapılan uyarı da tsunami endişesi yaratmıştı. Tsunami riski, olası bir Marmara Depremi noktasında da birçok kişinin kafasındaki önemli soru işaretlerinden biri. Tarih boyunca oldukça yıkıcı depremin yaşandığı İstanbul'a ait tarihi kayıtlara göre bu depremlerin bir kısmı tsunami oluşumunu tetikledi. İstanbul kıyılarında meydana gelen tsunami dalgalarının çoğunun 6 ila 10 metre olduğu, 'Kıyamet-i Suğra' (Küçük Kıyamet) adı verilen 1509'daki Büyük İstanbul Depremi'nde Ayasofya Camii’nin fetihten sonra yapılan minaresinin yıkıldığı, Galata Kulesi ve Kız Kulesi'nin 8 metreyi aşan dev dalgalar yüzünden hasar aldığı belirtiliyor. Peki Marmara'da yaşanması beklenen büyük deprem geçmişte olduğu gibi İstanbul kıyılarında bir tsunami tehlikesi yaratabilir mi? ODTÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü Kıyı ve Deniz Mühendisliği Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner'e sorduk.
'İSTANBUL'UN KUZEYİNDEKİ İLÇELER DE RİSK ALTINDA'
1509’da yaşanan Büyük İstanbul Depremi'nde farklı noktaların tsunamiden etkilendiğinin altını çizen Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner, "Dalgalar Galata’ya kadar ulaşmış olabilir. Bu, bilimsel olarak mümkün. Çünkü önündeki alan kapalı değildi bina ya da başka bir yapı yoktu" diye konuştu. Büyük İstanbul Depremi'nin oluşturduğu tsunaminin, İstanbul’un Marmara kıyılarında etkili olduğu ifade eden Prof. Dr. Yalçıner, tarihte birkaç kez yaşanan bu olaylarda dalga boylarının Yenikapı surlarını geçtiğine dair bir veri olduğunu da ifade etti. Yalçıner, Marmara Denizi için sık sık gündeme getirilen tsunami tehlikesinin Karadeniz için de geçerli olduğunu tarihi kayıtlara dayanarak şu sözlerle açıkladı:
"Karadeniz'de İstanbul'u etkileyecek bir fay yok. Karadeniz'in içinde fay var. Son 2 bin yılda Karadeniz'de 22 adet tsunami oldu. Hepsi İstanbul kıyılarına gelmese de Karadeniz’de tsunami potansiyeli var. İstanbul'un kuzeydeki ilçelerin de risk altında olduğunu söyleyebiliriz. Buradaki dereler ve dolgu alanlar tsunami olursa öncelikli olarak etkilenme ihtimali olan bölgeler."
'GEMİLERİN TSUNAMİDEN BATMIŞ OLDUĞU DÜŞÜNÜLÜYOR'
Tarihi kayıtlara geçen en önemli tsunamilerin 1509’da İstanbul kıyıları ve 1894'te Adalar'da etkili olduğunu ifade eden Prof. Dr. Yalçıner, "1509'daki deprem, tsunami oluşturmuş bir depremdir. Yenikapı’da metro inşası için kazılar yapıldığında, orada M.S. 360’tan 1000’e kadar liman olan bölgede batık gemiler bulundu. Bu gemilerin tsunamiden batmış olduğu da düşünülüyor. M.S. 1010’da Marmara’da tsunami olduğunu biliyoruz" dedi.
Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner tsunamilerin 'sismik' ve 'sismik olmayan' olarak ikiye ayrıldığını belirterek, tsunaminin sebeplerini ve etkilerini şöyle sıraladı:
1- SİSMİK TSUNAMİ: Bu türdeki tsunami fayın kırılmasıyla oluşur. Bu tür tsunamiler deniz tabanındaki düşey hareketle ortaya çıkan dalgalardır. Marmara'da oluşacak sismik tsunami, Japonya’da ya da Endonezya'daki Sumatra Adası'nda gördüklerimiz kadar büyük olmayacaktır. Marmara’daki riskler hesaplanmış ve bu riskler çeşitli araştırmalarda yer almıştır.
2- SİSMİK OLMAYAN TSUNAMİ: Bu türdeki tsunami deniz tabanında heyelan olursa olabilir. Marmara’da tsunami kaynağı iki türlü de olabilir. Deniz araştırmaları sonucunda Büyükçekmece açıklarında heyelan olan yerler tespit edilmiştir. Yenikapı ve Tuzla açıklarında da heyelan bölgeleri mevcut. O nedenle böyle bir ihtimal de var.
Derin denizlerde daha büyük tsunamiler görülebileceğini vurgulayan Prof. Dr. Yalçıner, "Okyanuslarda olan tsunamiler kıyılara daha fazla etki eder. Dalma batma zonu olan yerlerde mesela Sumatra ve Japonya’daki gibi çok büyük tsunamiler olur" diye konuştu.
MARMARA'DA YIKICI BİR TSUNAMİ OLABİLİR Mİ?
Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner, olası Marmara Depremi'nde İstanbul kıyılarında oluşabilecek tsunaminin etkilerine de değindi. Marmara’da Japonya ve Hindistan’daki gibi dalma batma zonu olmadığını, doğrultu atımlı fayların oluşturacağı tsunaminin o kadar büyük olmayacağını belirten Yalçıner, tsunami oluşacak suların derinliğine dikkat çekerek şunları söyledi:
"Marmara’daki su derinliği bin 100 metredir. Sumatrada tsunami olan yerde ise derinlik 2 bin 200 metreydi. Japonya’nın dalma batma zonunda olan tsunaminin oluştuğu yerdeki su derinliği ise bin 500 metre. Yani okyanuslarda daha büyük tsunamiler olur ancak Marmara’da da bu potansiyel olsa da o kadar büyük ölçekte değil."
3 BÖLGEYE İŞARET ETTİ
Marmara için iki tsunami ihtimalini de değerlendiren Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner, heyelana bağlı tsunaminin Yenikapı, Büyükçekmece ve Tuzla açıklarında görülebileceğini söyledi. Prof. Dr. Yalçıner, "Deniz altı heyelanı hareketlenmezse oluşan tsunami çok büyük olmayacaktır" diye de ekledi.
Olası bir tsunamide dolgu alanların tehlikeli olduğunun üzerinde duran Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner, coğrafi olarak kıyıya yakın düşük kotlu alanlar, Yenikapı’daki dolgu alan, Maltepe’deki etkinlik alanı, marinalar, tekne barınakları ve limanların tsunamide zarar görebileceğini açıkladı.
"İzmir Sığacık’taki marina geçmişte küçük bir tsunami ile büyük etki altında kalmıştır. Nehir ağızları ve dere ağızları olan yerlerde tsunami içeri kadar girer. Mesela Fenerbahçe’deki Kurbağalıdere ya da Avrupa Yakası'ndaki Ayamama Deresi gibi. Bu bölgelerde tsunaminin içeri kadar girme ihtimali vardır. Denize kıyısı olan diğer illeri de düşünmemiz gerek. Tekirdağ tarafına doğru hem güneyde hem kuzeyde bu alanlar zarar görebilir." Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner
'İSTANBUL İÇİN EN BÜYÜK TEHLİKE DEPREM'
"İstanbul için en büyük tehlike deprem' diyen Prof. Dr. Yalçıner, "Tsunami ana bir tehlike değil. Depremin habercisi yoktur, tsunaminin habercisi ise genellikle depremdir. Tsunamiden korkmamıza gerek yok çünkü habercisini biliyoruz. Önemli olan habercisinden kurtulmak" bilgisini paylaştı.
