Sırplar hayalet uçağı nasıl düşürdü? 24 yıllık olayın perde arkası: Rehavet, strateji, şans!
20.01.2023 - 06:59 | Son Güncellenme:
Dünya, Balkanlardan gelen haberle şaşkına dönmüştü. Tüm gazeteler hayalet uçak olarak tanımlanan, döneminin en ileri teknolojisine sahip olduğu belirtilen ABD’ye ait bir savaş uçağının enkazı çevresinde dans eden köylülere ait görüntülerle doluydu. Yaşanan olayın arka planındaysa film senaryolarını aratmayacak o ihtimaller konuşuluyordu.
Derleyen: Oğuzcan Atış / Milliyet.com.tr - Takvimler 1980’li yılları gösterdiğinde, ABD merkezli havacılık, silah, savunma, bilgi güvenliği ve teknoloji şirketi olan Lockheed Martin, daha önce eşine pek az rastlanılmış bir savaş uçağı üzerinde çalışıyordu. Tasarımı ve sahip olduğu yeteneklerle dikkat çeken uçak, radarda düşük görünürlüğe sahip olan F-117'den başkası değildi. F-117 ile başlayan hayalet uçak furyası, zaman içinde evrilerek F-22, F-35 ve radar izi düşük olduğu iddia edilen birçok uçağın ortaya çıkmasında kırılma noktalarından biri oldu.
Daha önce yapılmış savaş uçaklarına nazaran dış görünüşündeki farklılıklarla dikkat çeken F-117, ilk olarak 1989 yılında ABD’nin Panama’yı işgal ettiği operasyonda görev aldı. Ancak uçağın tüm dünya tarafından tanınır hale gelmesini sağlayacak olaylar 1991 yılında gerçekleşti. Saddam Hüseyin liderliğindeki Irak, 2 Ağustos 1990’da komşusu Kuveyt’i işgal etti ve Orta Doğu bir anda ciddi bir kriz noktası haline geldi. Irak’ın bu hamlesine karşılık ABD liderliğinde harekete geçen uluslararası koalisyon, Irak’ı hedef alan Çöl Fırtınası Harekatı’na başladı. Artık Körfez Savaşı başlamıştı.
Koalisyon güçlerinin ilk hedefi, oluşturulan çok uluslu hava gücünü kullanarak Irak ordusuna ait hava savunma sistemlerinin imha edilmesi ve Irak hava savunmasının bastırılması olarak belirlendi. F-117'ler, ABD’nin Irak’a yapılacak hava saldırılarında görevlendirdiği uçaklardan oldu ve Bağdat başta olmak üzere birçok noktada belirlenen hedeflerin imha edilmesinde görev aldı. Irak’ta yapılan operasyonlarda F-117'lerin yaklaşık bin 300 sorti yaptığı ve bu uçuşlarda bin 600 hedefi doğrudan imha ettiği iddia edildi. Yine aynı iddiaya göre başkent Bağdat üzerinde yapılan hava operasyonlarında görev alan tek koalisyon uçağı ABD Hava Kuvvetleri tarafından kullanılan F-117'ler oldu.
ORTA DOĞU’DAN SONRA ROTASINI BALKANLARA ÇEVİRDİ
1990’lı yıllar Körfez Savaşı haricinde birçok farklı coğrafyada birçok farklı krizi de beraberinde getirdi. Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla birlikte Soğuk Savaş sona ermiş, yeni döneme geçişin sancıları tüm dünyayı etkisi altına almıştı. Tüm bu karmaşanın içinde kriz noktası Balkan coğrafyası oldu. Bosna-Hersek, Hırvatistan, Makedonya, Karadağ, Sırbistan ve Slovenya’nın birleşiminden oluşan Yugoslavya dağılma sürecine girmiş ve Balkanlar İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Avrupa’da görülen en büyük kıyımların yaşandığı bir yer haline gelmişti.
1998-1999 yıllarında Kosova’nın Sırbistan’dan ayrılarak bağımsız olma kararının ardından iki ülke arasında şiddetli bir savaş başladı. Gerilimin savaşa dönüşmesi ve sivil kayıpların artmasının ardından 24 Mart 1999’da Yugoslavya sınırları içinde kalan Sırbistan’ı bombalamaya başladı. Harekatın amacı, Sırp birliklerini Kosova sınırlarının dışına çıkarmak olarak belirlendi.
NATO bombardımanı kimi zaman sivillerin kimi zaman da üçüncü taraf ülkelere ait diplomatik misyonların vurulduğu birçok skandala imza attı. Bu skandalların başında ise ABD Hava Kuvvetleri envanterinde bulunan ve radarda çok az iz bırakan F-117'nin Sırp askerlerin kontrolündeki Sovyet yapısı S-125 hava savunma sistemiyle vurması yer aldı.
'ÜZGÜNÜZ, HAYALET OLDUĞUNU BİLSEK DÜŞÜRMEZDİK!'
Yugoslavya’nın NATO tarafından bombalandığı hava harekatının ilk günlerinden itibaren müttefik güçlerin desteklenmesi için ABD Hava Kuvvetleri’ne ait 24 adeta F-117, İtalya’da ve Almanya’da bulunan askeri havalimanlarında konuşlandırılıp hava saldırılarına katıldı. 
Saldırıların başlamasından 3 gün sonra ise dünya operasyon bölgesinden gelen bir haberle şoke oldu. Sırbistan’ın başkenti yakınlarında bulunan Sovyet yapısı S-125 hava savunma sistemleri, hayalet uçak olarak bilinen bir F-117 savaş uçağını vurarak düşürmüştü. Albay Zoltán Dani komutasındaki askerler tarafından fırlatılan 2 hava savunma füzesinden birisi Belgrad yakınlarında görev uçuşu yapan F-117'yi ıskalamış olsa da uçağın çok yakınında patlayan ikinci füze pilotun kontrolü kaybetmesine sebep olmuş, kontrolden çıkan uçak yalpalayarak düşmüştü. Uçağın pilotu Yarbay Darrell Patrick, fırlatma koltuğunu kullanarak uçağı terk etmiş ve kazadan yara almadan kurtulmuştu.
NATO harekatı başladığından bu yana bir uçak düşürmek için yoğun çaba gösteren Sırplar, uçağın düşürülmesinin ardından pilotun canlı olarak ele geçirilmesi için bir insan avı başlatılmış olsa da Patrick, saatler süren bir kaçışın ardından güvenli bölgeye geçmeyi başardı. ABD ordusuna ait bir hayalet uçağın düşürülmesi, Sırplar arasında büyük bir moral kaynağı oldu ve bir propaganda malzemesi haline getirildi. Uçağın enkazının bulunduğu bölgede yaşayan köylüler, enkaz üzerinde dans ederek sevinçlerini sergilerken, hayalet uçak olarak bilinen F-117'nin kendisinden oldukça eski teknolojiye sahip S-125 hava savunma sistemiyle vurulması “Üzgünüz, uçağınızın hayalet olduğunu bilsek onu düşürmezdik!” sloganını doğurdu.
'REHAVET, STRATEJİ VE ŞANSIN BİRLEŞİMİYLE ALINAN BİR SONUÇ'
ABD Hava Kuvvetleri, envanterinde bulunan ve düşük radar izine sahip olması sebebiyle hayalet uçak olarak adlandırılan F-117'nin düşürülmesinin ardından şoke oldu. İlk etapta uçağın nasıl vurulduğuna dair kimsenin bir fikri yoktu. Fakat kısa süre sonra olası ihtimaller sıralanmaya başlandı.
ABD Hava Kuvvetleri Havacılık ve Uzay Mühendisi Chris Morehouse, uçağın düşürülmesinde birden fazla sebebin olduğuna dikkat çekti ve bu durumu “ABD Hava Kuvvetleri’ne ait F-117'nin düşürülmesinin ardında rehavet, strateji ve şansın birleşimi yatıyor” sözleriyle açıkladı. Morehouse, uçakların sürekli aynı rotayı kullandığına dikkat çekerek şunları da ekledi:
“Rehavet en büyük sebeplerden. ABD Hava Kuvvetleri ve ortak müttefik kuvvetlerinin bir parçasıydı. Olayın gerçekleştiği rota daha önce F-117'ler tarafından defalarca kullanılmıştı. Yani Sırp güçlerinin de saldırı beklediği bir hattı. Körfez Savaşı sırasında yapılan operasyonlarda uçaklar hiçbir zaman aynı rotayı bir defadan fazla kullanmadı. Bu muhtemelen aşırı öz güvenden kaynaklanıyordu. Ayrıca F-117'ler kendilerine elektronik harp desteği sağlayan EA-6B Prowlers uçaklarıyla uçuyordu. Olayın yaşandığı gün hayalet uçaklara eşlik eden Prowlers uçakları havalanmamıştı yani F-117 tek başınaydı."
Sırpların, İtalya’da bulunan askeri hava üssü çevresinde yoğun istihbarat ve gözcülük faaliyetleri yürüttüğüne dikkat çeken Morehouse, “Bu sayede F-117'nin tek başına havalandığının farkındaydılar. Bu uçakları anında Belgrad çevresinde bulunan hava savunma birliklerine bildiriyorlardı. Kısacası NATO güçleri, düşmana değerli veriler sağlayan operasyonlara karşı koymada büyük bir başarısızlık yaşadı. Sırplar saldırının yaklaştığını, genel rotayı ve F-117'lerin elektronik harp desteği olmadan uçacağını biliyorlardı” dedi.
Sırpların İtalya’dan gelen istihbaratı iyi değerlendirdiğine dikkat çeken Morehouse, “Hava savunması yapma konusunda gelen istihbaratla stratejiyi birleştirdiler. Operasyonların başında beri özellikle bir F-117 vurmak ve bununla bozulan moralleri düzeltmek istiyorlardı. Radarlar ve füze sistemleri de buna göre konuşlandırılmıştı” ifadelerini kullandı. Morehouse, F-117'nin gövdesi içinde bulunan mühimmatları bırakmaya hazırlandığı sırada bomba kapaklarını açmasıyla radarda daha net görünür hale geldiğini bilgisini de paylaşarak, “Yani bu olayın arkasında bulunan faktörler rahatlık, strateji ve şans olarak açıklanabilir” detayını paylaştı.
Olayın ardından herkes ABD’nin enkazı imha edecek bir hava saldırısı yapacağını düşünüyor olsa da bu hiçbir zaman gerçekleşmedi. ABD, Sırbistan’ın F-117 enkazını Rusya'ya vermesi durumunda bunun sonuçları olacağını belirterek Sırbistan’ı üstü kapalı şekilde tehdit etti. F-117'ler 2008 yılında emekliye ayrılarak ABD Hava Kuvvetleri’nden ayrıldı. Düşen uçağın enkazı ise halen Belgrad’da bulunan havacılık müzesinde sergilenmeye devam ediyor.
Uçağı düşüren hava savunma sisteminin komutanı Zoltán Dani ile uçağı vurulan Darrell Patrick, 2011 yılında olaydan yıllar sonra bir araya geldi. İkilinin, buluşmanın ardından sıkı bir dostluk geliştirdiği iddia edildi.
