Yüksek kur ‘ihracatı’ vurur mu?
Gelişmiş ülke para birimleri karşısında hızla değer kaybeden TL’nin ekonomi üzerindeki olumsuz etkileri tartışıladursun, bu durumun TL’yi daha “rekabetçi” hale getirerek ihracatı artıracağı yorumları da gündemde. Döviz kurunun ihracatı ne şekilde etkileyeceği sorusuna cevap vermek çok kolay değil. Çünkü aynı anda etkili olan birden fazla kanal var. Önce bu kanalları gözden geçirelim:
1) Yükselen kur, TL üzerinden fiyatlanan ihraç ürünlerinin döviz cinsinden maliyetini düşürür. Eğer ihraç edilen ürünlerin fiyat esnekliği de yüksekse, o zaman ihracat artar. Yüksek kurun rekabetçi olduğu söylemlerinin altında yatan temel prensip bu. Burada üretim maliyetlerimizin ağırlıklı olarak TL cinsinden olduğu varsayımı yapılıyor. Ancak durum pek böyle değil.
2) Türkiye’nin üretim yapısı büyük ölçüde ara malı ithalatına dayanıyor. Dolayısıyla, TL’deki değer kaybı ara malı maliyetini de aynı ölçüde artırıyor. Bu durum ihraç ürünlerinin fiyatlarını artırarak bir üst maddede bahsedilen olumlu etkiyi azaltıyor. Ancak ithal ara malları genelde uzun vadeli kontratlara tabi olduğu için bu etkinin fiyatlara yansıması gecikmeli olarak gelebiliyor.
(1) ve (2) no.lu etkilerden hangisinin ağır basacağı ampirik olarak cevaplanması gereken bir soru. Bu konuda yapılmış olan çalışmalar 2000 öncesi için kur ile ihracat arasında pozitif bir ilişki bulurken, 2000 sonrası dönemi içine alan çalışmalarda giderek bu ilişkinin zayıfladığı ve hatta negatif bir hal aldığı görülüyor. Yani (2) no.lu etkinin giderek baskın hale geldiği gözlemleniyor.
Yukarıdaki analiz TL’nin bütün para birimlerine karşı aynı anda değer kaybettiği bir senaryo gözetiyor. TL iç faktörlere bağlı olarak düşerken genellikle bütün büyük para birimlerine karşı değer kaybediyor bu doğru. Bu nedenle “kur” genel olarak yükseliyor.
Asıl pariteye bak
Türkiye’de ihracat ağırlıklı olarak euro cinsinden yapılırken ithalat dolar cinsinden yapılıyor. Bu nedenle ihracatı bire bir etkileyen faktör euro/dolar paritesindeki değişim oluyor. Paritenin genelde dış gelişmelere bağlı olarak değer kazanması ihracat fiyatlarındaki düşüşün ithal aramalı fiyatlarındaki yükselişten daha fazla olması anlamına geliyor. Yani yukarıda bahsettiğim etkilerden (1) numaralı etkinin (2) numaralı etkiden daha büyük olması ancak paritedeki yükselme ile gerçekleşebiliyor.
Şekilde kırmızı çizgi ihracattaki 12 aylık büyüme oranının gösterirken (sol eksen), siyah çizgi dolar kurunu, mavi çizgi ise euro/dolar paritesini gösteriyor (sağ eksen). Burada net bir şekilde görülebileceği gibi parite ile ihracat arasında oldukça yakın bir ilişki varken dolar kuru oldukça bağımsız bir seyir izliyor. Bu da “Dolar yükselirse ihracat artar” görüşünün veriyle desteklenmediğini göz önüne seriyor.
İhracatı etkileyen başka faktörler de var elbette. Bu nedenle şekilde parite ile ihracat arasında da zaman zaman ayrışmalar görüyoruz.
3) Eğer kurdaki yükselişin sebebi diğer ekonomilerin güçlenmesi ise o zaman yerli firmalar daha rekabetçi hale geleceğinden ihracat artabilir. Ancak kurdaki yükselişin sebebi diğer ekonomilerdeki güçlenmeden ziyade kendi ekonomimizdeki risk ve belirsizliklerin artması ise o zaman artan rekabet ortamından bahsetmek biraz zor.
4) Eğer kurdaki yükselişe rağmen ihraç yapılan büyüme rakamları düşükse, o zaman sattığımız ürünlerin fiyatı düşse de talep artmayacağından ihracat da artmaz. Yapılan araştırmalar ihraç ürünlerimizin gelir esnekliğinin oldukça yüksek olduğunu gösteriyor. Yani resesyonda olan bir Avrupa biz ne kadar fiyatı düşürsek de bizden mal satın almıyor.
5) Kurdaki yükseliş kadar oynaklık da önemli. Eğer kur çok kısa bir sürede hızlı bir yükseliş gösterdiyse, ihracatçı buna tepki vermeden önce mevcut seviyelerin korunup korunmayacağından emin olmak, bir diğer değişle önünü görebilmek ister.
6) Yükselen kur enflasyon ve enflasyon beklentilerinde bozulmaya sebep oluyor. Yüksek enflasyonun getirdiği belirsizlik ortamı üretimi ve ihracatı azaltabilir.
7) Şayet Merkez Bankası yükselen kuru dizginlemek için faizleri artırırsa, bu durum uzun vadede olumlu bir etki yaratsa da kısa vadede üretim maliyetlerini artırır ve ihracatı azaltabilir.
Yükselen kurun ihracatı artırıp artırmayacağı sorusuna cevap verebilmek için bütün bu maddeleri değerlendirip net etkiyi hesaplayabilmek gerekiyor. Yukarıda bahsettiğim gözlemler ihracat üzerinde olumlu bir etkiden bahsedebilmenin mevcut şartlarda oldukça zor olduğuna işaret ediyor.
