Enflasyon ortalama fiyat seviyesindeki artış oranıdır. Fiyatların artış hızı ise ülkedeki genel talep koşulları ve maliyetlerle ilintilidir. Ürünlere olan talep artarsa, işletmeler önce artan talebe yetişmek için atıl kapasitelerini değerlendirir. Eğer hâlâ talebe yetişemiyorlarsa, o zaman fiyatlarda artışa giderler. Yani enflasyon baş gösterir. Enflasyonun birincil sebebi talebin potansiyel üretim kapasitesinin üzerine çıkması olduğu için, enflasyonla mücadelenin temel aracı da para politikası aracılığı ile talebi üretim kapasitesine geri çekmektir.
Enflasyonun bir diğer sebebi arz şoklarıyla gelen maliye artışlarıdır. Türkiye’de yaşanan enflasyonun önemli bir bölümü TL’deki değer kaybının ara malı maliyetlerinde getirdiği artışın yansımalarıdır. Bu durumda da sıkı para politikası TL’yi değerli kılmak suretiyle maliyet enflasyonunu dizginleyecektir.
Fiyatlardaki artış hızı olan enflasyonun ancak para politikası aracılığıyla kontrol edilebileceğini vurguladık. Peki, fiyatların seviyesi nasıl belirlenir?
Mikroekonomi...
Firmaların içinde bulundukları pazar ne kadar rekabetçi ise fiyatlar o kadar düşer. Çünkü firma bilir ki benzer ürüne rakiplerinden fazla fiyat isterse, müşteri kaybeder. İşte bu nedenle rekabet şartlarının artırılması doğal yollarla fiyatların yükselmesini engeller.
Rekabet koşulları azaldıkça firmanın daha yüksek bir fiyat belirleyeceği ve daha çok kâr edeceği doğrudur. Ancak daha yüksek fiyat, firmanın fiyatı istediği gibi yükseltip “fahiş fiyat” uygulayabileceği anlamına gelmez. Çünkü firma kendisi için uygun olan fiyat ve miktarı, bir birim fazla üretmenin maliyetini bir birim fazla üretmenin getirisiyle eşitleyerek bulur. Eğer bu noktadan fazla bir fiyat belirlenirse talep düşer, bu da kârı azaltır.
Yukarıda bahsedilen mekanizma, fiyat seviyesinin belirlenmesinde serbest piyasa ve rekabet koşullarının etkili olduğunu ancak fiyatlardaki artış hızı olan enflasyonun bir seferlik fiyat belirlemesiyle değil, dalga dalga gelen talep ve maliyet koşullarının sonucunda oluştuğunu vurgular.
Fiyat düşer mi?
Eğer sebze ve meyve fiyatlarının yüksek olmasının sebebi rekabetçi yapıdan uzaklaşmak ve satıcıların anlaşarak fiyatları yüksek tutması ise, tanzim satışlar ülke genelinde yaygınlaştığı takdirde rekabet şartları iyileşeceği için fiyatlar tek seferlik de olsa düşer. Ancak fiyat indirimlerinin devamı gelmeyeceği için enflasyon üzerine çok sınırlı bir etki görülür.
Öte yandan, sebze ve meyve fiyatlarının yüksek olma sebebi tekelcilikten ziyade, hava şartlarından gelen düşük arz, verimsiz ulaştırma ya da kur kaynaklı maliyetlerse ve belediyeler yüksek fiyatla tedarik ettikleri ürünü zararına satış yapıyorsa, o zaman altta yatan temel problemler çözülüp birim maliyetler düşmedikçe tanzim satışıyla sağlanan düşük fiyat da zaten sürdürülebilir olmayacaktır. Bu durumda genel fiyat seviyesinde bir defaya mahsus bir iniş görmek bile muhtemel değildir.
