Türk hat sanatı bu kitapta

Hat sanatı ve hattatlarla alakalı bir bilgiye ihtiyaç duyulduğunda başvurulacak kaynak sayısı çok fazla lakin genel olarak hattın tarihinin ve hattatların eserlerinden örneklerin yer aldığı, kronolojik olarak eserleri ve akımları bir arada gösteren kapsamlı bir eser maalesef yoktu. “Yoktu” diyorum çünkü bir süre önce Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu’na bağlı Atatürk Kültür Merkezi tarafından bir eser neşredildi: “Türk Hat San’atından Seçmeler”. Eseri hazırlayan ve biraz sonra bahsedeceğim malumatları kaleme alan; Türkiye’de hat ve hat tarihi, hat araştırmaları denildiğinde akla ilk gelen isim M. Uğur Derman.

Öncelikle kitabın fiziki özelliklerinden bahsetmek istiyorum. Yaklaşık 700 sayfalık, büyük boy bir eser... Ebatıyla adeta bir yarı ansiklopedi hacminde. Mizanpajı, baskı kalitesi son derece başarılı. Sanat ve sanata dair kitaplarda, maalesef, sıklıkla karşılaştığımız renklerin olması gerektiği tonlarda olmaması sorunu bu eserde yok. Kitabın şömizindeki kabartmaya kadar düşünülmüş zarif bir baskı var karşımızda. Kitabın boyutu okumayı zorlaştırsa da bu kitap sadece okunacak değil bakılacak bir kitap da olmasından dolayı bu da tam manasıyla bir zorluk sayılmaz.

Anlaşılır şecere

M. Uğur Derman’ın yazdığı en hacimli eser olan bu kitapta Türk hat sanatının en önemli örnekleri Şeyh Hamdullah’tan (1429-1520) başlayarak Hâmid Aytaç’a (1891-1982) kadar geniş bir yelpazede sunuluyor. Hem sanatkarların eserlerinden örnekler hem de sanatkarların hayat hikayeleri yer alıyor. Kitabın sonundaki hattatların şeceresi bölümü ise hangi hattatın hocasının kim olduğunu göstermesi bakımından son derece faydalı. Aynı zamanda bu şecerede isimi geçen hattatların kitabın hangi sayfasında konu edildiğinin gösterilmiş olması da şecereyi daha anlaşılır ve kullanışlı yapıyor.

Kitabın giriş bölümünde “Hat San’atına Dair” isimli bölüm bu sanatı hiç bilmeyen birinin bile rahatlıkla okuyup ana hatlarıyla bu sanatı tanıyabileceği açıklıkta yazılmış. Hemen ardından gelen hat sanatından kullanılan malzemelerin tanıtımı ise tamamlayıcı bir unsur taşıyor. Peki hat sanatı nerelerde kullanılıyordu? Öncelikle ilk kullanım alanı kitaplar... Yazma kitap denildiğinde de ilk olarak tabii ki Kuran-ı Kerim. Daha sonra kıtalar. Kıtaların bir araya gelmesiyle oluşan murakkalar. Günümüzde halen kullanılan evlerde ve işyerlerinde karşımıza sıklıkla çıkan levhalar. Kitabeler de hat sanatının kullanım alanlarından birisi. Daha çok çeşme, tekke, mektep, medrese, han, hamam, kütüphane gibi binalarda kullanılsa da mezartaşları ve nişantaşlarında da kullanılıyordu. Maalesef günümüzde bu kullanım yok denecek kadar az. Son dönemlerde aklıma gelen kulllanım, tarihçilerin kutbu olarak gösterilen Prof. Dr. Halil İnalcık’ın ulema kabri tarzında yapılan mezartaşıdır. Ayrıca hat sanatı önceden olduğu gibi bugün de halen camilerimizde ve hilyelerde kullanılmaya devam ediyor. Ferman ve beratlarda kullanımı ise artık devam etmiyor. Bütün bu hususlar çok daha detaylı bir şekilde kitapta yer alıyor.

Geçmişin en güzel örneklerini bir araya getiren bu kitap sayesinde artık derli toplu bir kaynağımız var. Kitabın bir de daha küçük bir edisyonu yapılırsa daha geniş kitlelere ulaşacağını düşünüyorum. Emeği geçen herkesin ellerine sağlık.