Düne kadar Oliver Williamson adlı bir ekonomist olduğundan haberim yoktu.
Oliver Williamson adlı bir ekonomistin bu yılki Nobel Ekonomi Ödülü’nü aldığından da haberim yoktu. Oliver Williamson’un 1979’da bir dergide yayımladığı Transaction Cost Economics adlı makaleden hiç haberim yoktu. Ama şimdi var ve sizin de ilginç bulacağınızı umarak bu günkü köşemi onun bu konuya ayırıyorum.
Her zaman imdadıma yetişen eşsiz Sesli Sözlük’e (http://www.seslisozluk.com/) göre transaction cost’un Türkçesi işlem maliyeti’dir. İşlem maliyeti bir ticari işlemi tamamlamak için gerekli olan zaman, para ve çaba gibi maliyetlerin bütünüdür.
Bir kilo elma almaktan bir şirket satın almaya kadar her şey bir transaction’dır, ticari işlemdir, alışveriştir. Ve bir maliyeti vardır. Transaction Cost Economics’i İşlem Maliyeti Ekonomisi olarak çevirebilirim.
Meraklıları Williamson’un makalesini bulup okuyabilir. Ben o kadar meraklı olmadığım içim bulup okumadım. Ama bütün bu bilgileri aldığım Financial Times’ta teorinin bir özeti var. O da şu:
Güven, işlem maliyetini aşağı indirir.
Diğer bir anlatımla, eğer sizi tanıyorsam ve size güveniyorsam sizinle iş yapmak bana daha az paraya mal olacak ve başkasıyla değil sizinle iş yapacağım.
Güvenirlik, kazançtır
Dolayısıyla, güvenilirlik bir işletme için her zaman kazançtır. Aynen, İngiliz Okulu’ndaki öğretmenlerimin söylemekten bıkmadığı gibi: Honesty is the best policy. Dürüstlük en iyi politikadır. İlginç olan, Williamson’un geliştirdiği bu teoriyi aslında çok önce Türklerin keşfetmesidir. Daha doğrusu Türk Musevisi tüccarların. Onlar derlerdi ki: Dürüstlük en büyük hiledir.
Bu söz iş hayatında hilenin çok yaygın olduğu döneme aittir. Herkesin avantaj sağlamak için hile yaptığı veya hile yapacağının varsayıldığı bir ortamda dürüst davranan en büyük hileyi yapar. Çünkü onun sağladığı avantaj büyük ve kalıcıdır. Çünkü piyasada kimin kim olduğunu bile herkes dürüst tacirle iş yapmayı tercih eder.
Hilekâr bir kişiyi bir defa kandırabilir. Zaman içinde avantajını kaybeder çünkü sahtekâr olduğunu piyasa öğrendiği için onunla kimse iş yapmaz. Belki ondan büyük sahtekârlar ve sahtekâr olduğunu bilmeyenler dışında.
Dürüstlük ve getirdiği avantaj ise uzun vadelidir ve katlanarak kazanç getirir. Özellikle bizimki gibi güvenin hâlâ düşük olduğu toplumlarda. Acaba Nobel komitesine mektup yazıp İşlem Maliyeti Ekonomisi’nin bize ait bir keşif olduğunu söylemeli mi?
