Enerji Bakanlığı’ndan hata dolu bir not

Dünkü yazımda Çin’de ne Üçüncü Nesil faal reaktör var ne de ihraç edecek ileri reaktör teknolojisi diye yazdım.
Enerji Bakanlığı tersini iddia ediyor.
Bakanlıktan aldığım imzasız ve kaynaksız bir nota(*) göre Çin iki Üçüncü Nesil nükleer reaktör modeline sahip: CAP-1400 ve ACPR-1000.
Bu modellerin “Fikri mülkiyet hakları tamamen Çin’e aittir ve güvenlik açısından uluslararası standartları tamamen karşılamaktadır. 2013 yılına kadar yerli ve dış pazarda ACPR-1000’lerin kurulumuna başlanacağı öngörülmektedir.”
Araştırmalarım daha değişik bir resim ortaya koydu:
CAP 1400 bu ay başında temeli atılan bir tesiste teste tabi tutulacak, Westinghouse’un AP 1000 tasarımından esinlenmiş bir modeldir. Test sonuçları gelecek yıl alınacak. Çin’de ilk CAP 1400 inşaatı bundan sonra başlayacak.
ACPR-1000 ise Fransız AREVA’dan satın alan bir reaktör modelin Çinlileştirilmiş şeklidir. CAP-1400 üzerinde yapılan çalışmaların da gelecek yıl içinde tamamlanması bekleniyor.
Avrupa Birliği ve ABD’nin nükleer güvenlik kurumlarından sertifikası almış Üçüncü Nesil nükleer reaktörler arasında Çin’den herhangi bir şirket yok.
Dünyadaki nükleer enerji santrallarının hemen hemen tamamı Birinci ve İkinci nesildir. Üçüncü Nesil santrallar ilk defa Japonya’da yapıldı. Japonlar Çin’de, Fransızlar Finlandiya’da, Ruslar Rusya’da Üçüncü Nesil santral yapmakta. Bu santraların en belirgin özelliği güvenlik sistemlerinin kaza halinde, insan müdahalesi olmadan, devreye girmesidir.
Enerji Bakanlığı notunda ayrıca Çin’de CANDU 6 ve VVER-1000 olmak üzere Üçüncü Nesil üç reaktör tipinin faal olduğu yazdı. Eğer model isimleri yanlış yazılmadıysa, bu da doğru değil.
VVER 1000 Rus OKB Gidropressya tarafından 1975’lerde geliştirilmiş bir modeldir. Bu modelin Üçüncü Nesil dizaynının adı VVER-1200’dür.
Aynı şekilde Kanada meşeli CANDU-6 da Üçüncü değil İkinci Nesil’dir. Üçüncü Nesil CANDU’nun adı Enhanced CANDU 6, onun bir üst modeli de ACR-1000’dir.
Notta bunların dışında da hatalar var.
Örneğin Çin’de işletme halinde 15 nükleer reaktör vardır, deniyor. Ama metne ekli tabloda işletmede olan reaktör sayısı 14 olarak veriliyor. Doğrusu bu ikinci rakamdır.
Başka hata Çin’in “2030 yılına kadar 172 adet daha nükleer rektör kurmayı” planladığıdır. Bu yılda on nükleer santral anlamına geliyor. Reaktör yapımı konusunda en ufak bir fikre sahip herkes bunun imkânsız olduğunu bilir.
Çin Fukuşima reaktör kazasından sonra yeni reaktör inşaatını izin vermeyi durdurdu. Güvenliği ön plana çıkardı ve nükleer enerji hedeflerini daha mütevazı hale getirdi. Anlaşılan bu gelişmeler gözden kaçtı.
Durum özetle şudur:
Enerji Bakanlığı’nın nükleer santral yapmak için tasarladığı model sadece devlet şirketlerine şans tanıyor. Bu da piyasada Rusya ve Çin’den başka aday bırakmıyor. Rusya Mersin’i aldığına, Güney Kore havlu attığına göre Sinop er veya geç Çin’e kalacak.
Çin ise bize iki şey önerebilir: Ya eski model teknoloji, ya denenmemiş yeni teknoloji. Her iki seçenek de, Türkiye gibi nükleerde deneyimsiz bir ülke için düşündürücü riskler içeriyor.

ÇİN VE ÜÇÜNCÜ NESİL NÜKLEER REAKTÖRLER
Çin’in Nükleer Enerji Politikası
Çin’in nükleer enerji politikası dört ana temel üzerine kuruludur:
(1) Nükleer ilerleme konusunda temel tasarım şu anda dünyada en fazla kullanılan Basınçlı Su Reaktörüdür (PWR). Ancak, diğer reaktör türleri de politika dâhilindedir.
(2) Santrallerin işletiminde yerli nükleer yakıt kullanılacaktır.
(3) Santral ve ekipmanlarının yerli üretimi maksimum düzeye getirilirken santralin tasarımı ve proje yönetimine de tamamen sahip olunacaktır.
(4) Uluslararası işbirliği teşvik edilecektir.
Bu nükleer program dâhilinde Çin, dünyada nükleer enerji sektöründe öncü olan dört ülkenin (Fransa, Kanada, ABD ve Rusya) kendi tasarımlarını (EPR, CANDU 6, AP-1000 ve VVER-1000) topraklarında kurmalarına izin vererek ve bu ülkelerden teknoloji transferini amaçlamıştır.

Çin’deki Nükleer Güç Reaktörleri
Çin’de işletme halinde 15 nükleer reaktör vardır. Bu reaktörlerin 4 tanesi Fransız M310 tasarımı, 1 tanesi CNP-300, 4 tanesi CNP-600, 2 tanesi Rus tasarımı VVER-1000, 2 tanesi Çin tasarımı CPR-1000 ve 2 tanesi Kanada tasarımı CANDU 6’dır. Bu reaktör tiplerinden Kanada imalatı CANDU 6 dışındakiler 2. Nesil ve 2+ Nesil (CPR-1000)’dir (Tablo 2). Mevcut nükleer reaktörlerinin yanında 26 adet reaktör daha inşa halindedir. İnşa halinde ki reaktörlerin tasarım modelleri Tablo 1’de gösterilmektedir. Tablo 1 incelenecek olursa, Çin’de 3. Nesil 3 reaktör işletilmekte 6 reaktör de en geç 2015 yılında işletmeye alınacaktır.

Tablo 1. Çin’de işletmede ya da inşaat halindeki nükleer reaktör tipleri

Mevcut ve inşaat halindeki reaktörlere ek olarak yüksek elektrik enerjisi talebini karşılayabilmek için Çin, 2030 yılına kadar 172 adet daha nükleer reaktör kurmayı planlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda, Çin Ulusal Nükleer A.Ş. (CNNC)’nin 2010 yılı Eylül ayında yaptığı açıklamaya göre 2020 yılına kadar nükleer enerji projelerine 120 milyar yatırım planladıklarını açıklamıştır. Bu miktarın büyük bölümü yerli tasarım 3. Nesil reaktörlere (CAP-1400 ve ACPR-1000) ayrılmıştır.

Yerli tasarım nükleer reaktörlerden CAP-1400, ABD menşeli Westinghouse firmasının tasarımı olan 3. Nesil AP-1000’in geliştirilmiş bir Çin versiyonudur. 2009 yılının ekim ayında SNPTC ile CNNC arasında AP-1000’lerin ortak geliştirilmesi ve tasarımı hususunda bir anlaşma imzalanmıştır.
Diğer yerli model olan ACPR-1000 ise, 2+ Nesil CPR-1000’lerin nükleer güvenlik açısından geliştirilmiş 3. Nesil bir modelidir. Fikri mülkiyet hakları tamamen Çin’e aittir ve güvenlik açısından uluslararası standartları tamamen karşılamaktadır. 2013 yılına kadar yerli ve dış pazarda ACPR-1000’lerin kurulumuna başlanacağı öngörülmektedir. Bu hususta teklif götürdükleri ülkeler sırasıyla Güney Afrika, Pakistan, Vietnam, Tayland, Malezya, Singapur ve Türkiye’dir.

Tablo 2. Nesillerine göre nükleer reaktör tipleri

Sonuç
Bütün bu bilgiler ışığında, öncüsü olan diğer büyük ülkelere oranla nükleer enerji sektörüne geç katılan ancak doğru ve hızlı hamlelerle ülkesine nükleer teknoloji transferini neredeyse tamamlayan Çin, yakın gelecekte nükleer enerji endüstrisinin de birinci ülkesi olacaktır. Yakın zaman zarfında ülkesinde kurulan ve kurulmasına devam edilen bir birinden farklı birçok nükleer reaktör tasarımı ile Çin büyük bir deneyim kazanmıştır. Hatta ABD ve Fransız menşeli AP-1000 ve French M310 nükleer reaktörlerini ortak çalışmalar sonucunda geliştirerek tamamen yerli 2+ Nesil CPR-1000 ve 3. Nesil CAP-1400 ila ACPR-1000 nükleer reaktör tiplerini tasarlamışlardır. Tasarımlarını gerçekleştirdikleri bu modellerden 3. Nesil olanları dış pazara açmış ve ülkemiz gibi nükleer enerji arenasında yeni yer bulan ülkelere kendi tasarımlarını sunmuştur.