Gösterge Ekonomik kurumların tasarımı gerçekten çok önemli. Adam Smith ideal koşullarda görünmeyen bir el tarafından kaynakların etkin dağılımının sağlanacağını savunmuştu. Oysa koşullar aslında hiç de ideal değil. Örneğin gerçek hayatta tam rekabet yok. Tüketiciler de tam olarak bilgilenemiyorlar. Bu nedenle üretim de, tüketim de telafi edilmeyen sosyal maliyetler doğuruyor. 2007 Nobel ödülü ekonomide tasarım mekanizmalarının teorisine katkıları nedeniyle 3 iktisatçıya pay edildi. Bunlardan biri, Rus kökenli ama uzun yıllardır ABD'de yaşayan tam 90 yaşındaki Leonid Hurwicz, diğer ikisi ise, 56 ve 57 yaşlarındaki Amerika Princeton'lı Eric Maskin ile Chicago'lu Roger Myerson. Tabii ki hepsini kutlamak gerekiyor. Üstelik birçok ekonomik işlem açık piyasalarda değil, firmaların kendi aralarında gerçekleşiyor. Dolayısıyla bireylerin ya da çıkar gruplarının bazı kurumsal düzenlemelere tabi olması bir zorunluluk. Peki bu düzenlemeler ya da kurumlar iyi çalışıyor mu? Kaynak dağılımı etkin biçimde düzenleniyor mu? Bireysel kâr ile toplumsal refah arasında bu kurumlar nasıl bir rol oynuyor?İşte kamusal düzenlemelerin bu anlamda nasıl çalışacağının tasarlanması gereği de buradan doğuyor. Kişisel tercihler ve eldeki üretim teknolojileri hakkındaki çeşitli bilgilerin çeşitli aktörler tarafından kişisel çıkarlara hizmet etmesi gerçekten çözümlenmesi zor sorunları oluşturuyor. Hurwics de (Kaynak Dağılımında Bilgisel Etkinlik ve Optimalite, 1960) bu konuda mekanizma tasarım teorisiyle önemli bir öncülükte bulundu. Maskin (Nash Dengesi ve Refah Optimalitesi, 1977) ve Myerson da (Optimal Açık Artırma Tasarımı, 1981) çalışmalarıyla bu konuda önemli ilerlemeler sağladılar. Özellikle çeşitli durumlarda etkin kaynak dağılımının mekanizmalarının niteliklerini, bireysel güdülerle özel bilginin ilişkisini irdelediler. Tasarım teorisi aslında işte bu özelliklerin bulunmadığı durumlarda piyasaların iyi işlemesini oluşturmayı amaçlıyor. Piyasanın etkin çalışması Bu çalışmalar ekonomistlere etkin ticaret mekanizmalarını, düzenleme sistemlerini ve oylama süreçlerini oluşturmayı sağlıyor. Açıkçası, günümüzde tasarım teorisi gerek ekonomi alanında, gerek siyaset biliminde çok önemli bir role sahip hale geldi. 2005 yılında da Nobel ödülü çatışma ve eşgüdüm üzerine oyun teorisi geliştiren Robert Aumann ve Thomas Schelling'e pay edilerek verilmişti. O ödül de nihayetinde piyasaların daha etkin çalışması üzerineydi. Kısacası, bilim adamları harıl harıl daha etkin çalışan bir piyasa mekanizmasını araştırıyorlar. Piyasanın ilahi gücüne inananlar gerçekte hayali bir kavrama tapınmış olmuyorlar mı? İşte çağdaş ekonomistlerin de çabası o ütopyanın zihinlerdeki niteliklerini gerçek dünyada sağlamak. Tabii çok da zor bir uğraşın peşinde olduklarına kuşku yok. Bu ödül de bu nedenle kutlanmalı. hgunes@milliyet.com.tr Ekonomik tasarım teorisi
