Dolarla yatırımda borsa kaybettirdi
Ayşe Hanım Teyzem bu defa borsayı soruyor.
“Borsada fiyatlar iniyor, çıkıyor... Bu borsa kime yarıyor? Alan kim, satan kim? Bir zamanlar bankadaki mevduatımla birkaç hisse senedi almaya kalkmıştım. Beni uyarmıştınız. Eğer hisse senedini alarak uzun süre tutacaksanız alın. Yoksa kısa sürede indi, bindi moraliniz bozulur demiştiniz. Acaba üç kuruşumu bankada mevduat hesabında tutacağıma hisse senedi alsaydım bugün durumun daha mı iyi olurdu?”
Ayşe Hanım Teyzem’i cevaplayacağım ama sorularını cevaplamak için rakama ihtiyaç var. Borsa’da olan biteni, Milliyet Ekonomi’de Zeynep Aktaş’ın yazılarından ve Eral Karayazıcı’nın haftalık değerlendirmelerinden izliyorum.
Halka açılmıyorlar
“Ayşe Hanım Teyzeciğim” dedim... Borsa, ekonomide yatırım yapanlara, üretim yapanlara finansman kaynağı yaratır. Ekonominin büyümesini destekler. Borsada satılan hisse senetlerini satın alanlar, her yıl şirketlerin kâr dağıtımından yararlanır. Şirketler büyüdükçe, güçlendikçe, şirketin hisse senetlerinin değeri artacağından, bu değer artışından yararlanır.
Ne var ki, öncelikle bizde şirketler, halka açılmıyor. Açık anlatımla hisse senetlerini borsada satarak şirketlerine halkı ortak etmek istemiyor.
Borsa’da hisse senedi alınıp satılan şirket sayısı 2010’da 350 idi. Şimdilerde 419... Beklenen her yıl daha çok şirketin borsada hisse senedini işleme koyması. Şirketler için borsa “finansman kaynağı”. En ucuz finansman bulmanın yolu. Bizde şirketlerin tamamına yakını aile şirketi. Halka açılmak demek, denetim, şeffaflık demek. Borsadan hisse senedi satın alanlara temettü dağıtmak demek. Aile şirketleri bunlardan hoşlanmıyor.
Bunun için halka arz sayısı çok az. 2010 yılında bir yılda 22 şirket borsaya girmiş. Bu sayı 2013’te 9’a geriledi. 2015’te 4, 2016’da 1 şirket borsada halka açıldı.
2010 yılında halka arz geliri 2.1 milyar dolardı. 2013 yılında 721 milyon dolar oldu. 2015 yılında 41 milyon dolar, 2016 yılında 16 milyon dolar oldu. Şirketler hisselerini borsada satarak faizsiz kaynak yaratacak yerde, dövizle, Türk Lirası ile borçlanarak faiz ödemeyi tercih ediyor.
Borsadaki toplam hisse senetlerinin, yıl sonlarındaki toplam Türk Parası değerlerinin, cari döviz fiyatına bölünmesi ile şirketlerin dolar olarak toplam piyasa değeri bulunuyor.
Piyasa değerleri...
Borsanın toplam piyasa değeri 2010 yılında 307 milyar dolar iken 2016 yılı sonunda 172 milyar dolara geriledi.
Basit anlatım ile Ayşe Hanım bankadaki mevduatını çekerek 2010 yılında 307 dolar değerinde hisse senedi alsa idi, bu hisse senetlerinin dolar olarak değeri 2016 yılı sonunda 172 dolara gerilemiş olacaktı.
Açık anlatım ile Ayşe Hanım dolar hesabı ile borsaya yatırım yapmakla kazançlı çıkmayacak, büyük kayba uğrayacaktı.
Bizim borsamızda işlem gören hisse senetlerinin yarıdan fazlasına yabancılar sahip. Yabancı borsadan hisse senedi almak için döviz getiriyor. Her yıl döviz ile borsanın piyasa değerinin azalması karşısında borsada nasıl kalıyorlar?
Çünkü bizim borsada özellikle yabancılar hisse senetlerini devamlı alıp satıyor. Böylece gerileyen borsada bile kazanç sağlamayı başarıyorlar.
Yabancılar ve al-sat işini beceren yerli yatırımcılar için borsanın dolar olarak toplam piyasa değerinin gerilemesi önemli değil ama, Ayşe Hanım gibi saf ve bakir yatırımcılar bundan büyük zarar gördüklerinden borsaya yaklaşmaktan korkuyorlar.
Küçük yatırımcı için ana paranın değerini koruması kadar, yıllık getiri de önemli. Hisse senedinin yıllık getirisi şirketlerin dağıttıkları kâr payları. Şirketler ortalama olarak yılda yüzde 2.5, yüzde 3 oranında kâr payı ödüyorlar. Bu da küçük yatırımcı için cazip bir getiri değil.
Dolar endeksi korkutuyor
Borsadaki fiyatların indisi, bindisi borsa endeksinden izleniyor. Her günün sonunda radyoda, TV ekranında, ertesi gün gazetelerde endeksin ne olduğu açıklanıyor.
Borsa endeksinin gün sonu dolar fiyatına bölünmesi ile borsanın dolar bazında değer endeksi ortaya çıkıyor. Dolar bazında endeks borsada işlem gören tüm hisse senetlerinin belli bir gün sonunda toplam alım-satım değerlerinin (ortalama olarak) dolar değerini gösteriyor.
Borsada en fazla işlem gören 100 hisse senedinin yıl sonu kapanış endeksi dolar olarak 2010 yılında 42.721 dolardı, 2016 yılında 21.960 dolara geriledi.,
Dolar mı, borsa mı, mevduat mı?
Ayşe Hanım, 2011 yılında bankadaki TL mevduat hesabındaki parasını çekerek hisse senedi satın alsa idi, 5 yıl sonra 100.00 lirasına 46.67 TL getiri sağlayacaktı. 100.00 Lirası 146.67 lira olacaktı.
Bankada mevduat hesabında kalsa idi 100.00 lirası 5 yıl sonra 153.10 TL olurdu. 2011 yılında parasını dolara bağlasa idi 5 yılda 100.00 lirası 185.68 liraya yükselirdi. Görülüyor ki, son 5 yılda mevduatın getirisini sadece dolar geçmiş durumda. Ayşe Hanım Teyzem dinledi, dinledi... Kalkarken “Pek anlayamadım. Sen bu anlattıklarını yaz. Okuyunca daha kolay anlarım“ dedi. Ben de yazıyorum.
