14 büyük çevre sorunu
Önce gazeteci/yazar Eduardo Galeano’dan nefis bir kara mizah.
“Eğer bir büyük banka olsaydı, çevre kesinlikle kurtarılırdı!..”
5 Haziran Pazartesi “Dünya Çevre Günü’ydü.”
Bodrum Marina dolaylarında “Çevre Günü” için düzenlenen etkinliğe gittim.
Aynı gün aynı saatte çekilmiş Bodrum’dan kirlenme fotoğraflarına baktım.
Siyah çöp torbaları ve etrafa saçılmış atıklar en güzel yerlerde manzaraya eşlik ediyordu.
Çeşitli plastik ve metal atıklar panosuna göz gezdirdim.
Her birinin altında, kaç yıl sonra doğada kaybolabileceği yazılıydı.
Örneğin…
Bir pet şişe 1000 yıl…
Plastik kapak 450-1000 yıl…
Plastik diş fırçası 500 yıl…
Balık ağı 600 yıl…
Plastik çatal, bıçak 100-1000 yıl…
Alüminyum folyo 200-400 yıl…
Açık hava etkinliğinde Bodrum güzelliklerini yansıtan çok güzel yağlı boya tablolar, fotoğraflar da vardı.
Tatil bittiğinde ilk yazımın “çevre” konulu olmasına karar verdim.
Biliyorum…
Gündem ekonomisi, siyaseti, dünya olaylarıyla çok yoğun ama geçici…
Buna karşılık…
“Çevre ve iklim” bunları ve bütün zamanları kucaklayacak önemde.
İşte en büyük 14 çevre sorunu…
1-FOSİL YAKITLAR VE KÜRESEL ISINMA
Bilim insanlarına göre, dünyada günümüze kadar 5 kitlesel yok oluş meydana geldi: Ordovisyen Yok Oluşu (450 milyon yıl önce), Devoniyen Yok Oluşu (380 milyon yıl önce), Permiyen Yok Oluşu (250 milyon yıl önce), Triyas Yok Oluşu (200 milyon yıl önce) ve Kretase Yok Oluşu (65 milyon yıl önce)…
Evet…
Bilim adamları “6. kitlesel yok oluşun hızlandığı” görüşündeler.
Gezegenimizdeki karbondioksit seviyeleri en son 4 milyon yıl öncesi kadar yükselmiş bulunuyor.
“Sera gazı emisyonları, kuzey kutbunda ve Grönland buz tabakasının benzeri görülmemiş bir hızla erimeleri, Amazon yağmur ormanlarında müthiş azalma, iklim ısınması…
Antarktika’da sıcaklığın ilk kez 20 °C’nin üzerine çıkmasına neden olan sıcak hava dalgaları…
2- KÖTÜ YÖNETİM
N. Stern gibi ekonomistlere göre, “iklim krizi devlet yönetiminde başarısızlıklarının da bir sonucu.”
Kanada, ABD ve Avustralya’da en yıkıcı orman yangınları…
Fosil yakıtlarını azaltmak ve zamanla sıfırlamak zorunlu.
27 ülkede “ulusal karbon vergisi” uygulanmakta.
Ama en etkili İsveç’te.
Karbon emisyonu bu ülkede yüzde 25 azalırken ekonomi yüzde 75 büyüdü.
BM de yetersiz.
“Paris Anlaşması (İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi)” mecburi değil isteğe bağlı.
Ayrıca Çin gibi bazı ülkelere de arka kapıdan dolanma imkânı tanıyor.
3- YEMEK ATIKLARI
Küresel gıdanın 3’te 1’i -yaklaşık 1.3 milyar ton- israf ediliyor.
Oysa bu miktar 3 milyar insanı beslemeye yeterli.
Gıda israfı ve kaybı yıllık sera gazı emisyonlarının 3’te 1’ini oluşturuyor.
Hele bir de “estetik” trajedisi var ki…
ABD’de tüm gıda ürünlerinin yarısından fazlası tüketiciye satılamayacak kadar “çok çirkin” oldukları için atılıyor.
4- BİOÇEŞİTLİLİK KAYBI
Son 50 yıl insan tüketiminde, nüfusta, küresel ticarette ve kentleşmede hızlı bir artış gerçekleşti.
Bu da insanlığın yenileyebileceğinden daha fazla dünya kaynaklarının kullanılmasına neden oldu.
WWF raporuna göre, memelilerin, balıkların, kuşların, sürüngenlerin ve amfibilerin popülasyon büyüklüklerinde yüzde 68’lik düşüş oldu.
Ormanlar, otlaklar, mangrovlar gibi habitatlar tarımsal sistemlere dönüştürüldü.
Pangolin, köpek balığı, denizatı, gibi deniz canlıları başta olmak üzere 500’den fazla kara hayvanı da yok olmanın eşiğinde.
5- PLASTİK KİRLİLİĞİ
1950’de dünya 2 milyon ton plastik üretmişti.
2020’li yıllarda 1 milyar tona yükseldi.
Her yıl 14 milyon ton plastik okyanuslara karışıyor.
2040’a kadar bunun 600 milyon tona ulaşabileceği hesaplandı.
Okyanus’ta yaşayan balıkların, okyanus adalarındaki kuşların sindirim sistemleri plastik maddelerle dolu.
6- ORMANSIZLAŞMA
Her saat başı 300 futbol sahası büyüklüğünde orman kesilmekte.
2030 yılına gelindiğinde gezegenin ormanlarının yalnızca yüzde 10’u olabilir.
En fazla ormansızlaşma yaşayan üç ülke Brezilya, Demokratik Kongo Cumhuriyeti ve Endonezya’dır.
Güney Amerika kıtasının yaklaşık yüzde 40’ını kaplayan dünyanın en büyük yağmur ormanı Amazon her yıl 1 buçuk milyon hektar kelleşiyor.
Oysa…
İçinde 3 milyon bitki türüne ve çok zengin hayvan çeşidine sahip.
7- HAVA KİRLİLİĞİ
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verileri dünya çapında her yıl 4.2 ila 7 milyon insanın hava kirliliğinden öldüğünü ve her 10 kişiden 9’unun kirli hava soluduğunu gösteriyor.
Hava kirliliği partikülleri virüs moleküllerini taşıyor.
Kovid-19 salgınında bu kuşku yoğunlaştı.
8- BUZUL ERİMESİ VE DENİZ SEVİYESİ
Buzulların erimesi sonucu denizler küresel olarak yılda 3.2 mm yükselmekte.
Yüzyılın sonunda 70 cm’ye çıkacak.
Grönland buz tabakası rekorlar kırıyor.
Dakikada ortalama 1 milyon ton…
Grönland tamamen erirse deniz seviyesi 6 metre yükselir.
Kıyı bölgeleri sular altında kalır, insanlar göçe zorlanır.
9- OKYANUS ASİDİKASYONU
Okyanuslar, dünya atmosferine salınan karbondioksidin yaklaşık yüzde 30’unu emer.
PH ölçeğinde en küçük değişiklik, deniz ekosistemleri ve türler üzerinde yıkıcı etkiler yapar.
Mercan resifleri şimdiden yok olmaya başladı.
Okyanusa atılan plastik kirliliği de bunun bir nedeni.
10- TARIM
Gıda sisteminin yüzde 30’u hayvancılık ve balıkçılık kaynaklı ama oluşturduğu sera gazı emisyonu da bu oranda.
Oysa…
Tarım alanlarının yüzde 60’ı sığır çiftliğine ayrılmıştır.
Çok büyük miktarda tatlı su tüketiyorlar.
Solunumlarıyla karbondioksit kirlenmesi yapıyorlar.
İnsanlık “bitki bazlı diyete” geçmeli.
11- GIDA VE SU GÜVENSİZLİĞİ
Her yıl 68 milyar tondan fazla üst toprak yenilenebileceğinden 100 kat hızlı aşınıyor.
Erozyona uğruyor.
100 yıl ortasına kadar 9 milyara ulaşması beklenen küresel nüfus böyle giderse beslenemez.
Dünya’daki suyun yalnızca yüzde 3’ü tatlı sudur.
Yakında dünya nüfusunun 3’te 2’si su kıtlığıyla karşı karşıya kalabilir.
12- HIZLI MODA
“Hızlı moda” yeni bir deyim.
Zara ve H&M nispeten ucuz fiyata çok sık değişen modeller sürüyor piyasaya.
Bu akım yayıldı, dünya her yıl 100 milyon tona yakın tekstil atığı üretiyor.
Müthiş su kaybına neden oluyor.
13- AŞIRI AVLANMA
İnsanlar 50 yıl öncesine göre iki kat fazla yiyecek tüketiyor.
Özellikle deniz ve tatlı su ürünlerinin aşırı avlanması “biyolojik çeşitlilik kaybına” neden olmakta. Balıkçılık ekipmanlarına mali sübvansiyonlar ve kredi kolaylıkları kaldırılmalı.
14- KOBALT MADENCİLİĞİ
Elektrikli araçlar, pil üretiminde kobalt çok önemli.
Ama…
Üretiminde karbon salınımı yüksek.
Ayrıca radyoaktivite seviyelerini yükseltiyor.
Komşu nehirlere ve diğer su kaynaklarına sızarak zehirliyor.
Toz haline getirilmiş kayadan çıkan partiküller solunum hastalıklarına neden oluyor.
………………..
Bu yazıda EARTH.ORG’dan, BBC FUTURE’den ve diğer açık kaynaklardan yararlandım.
