Prof. Dr. Ali Naci Akansu
1980 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi Elektronik ve Haberleşme Mühendisliği bölümünden mezun olmuştur. Polytechnic Institute of New York University’den Elektrik Mühendisliği’nde 1983 yılında Yüksek Lisans (MS E.E) ve 1987 yılında Doktora (Ph.D E.E) derecelerini almıştır. 1987’den beri New Jersey Institute of Technology’nin Elektrik ve Bilgisayar Mühenisliği bölümünde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. IDT Corporation [NYSE:IDT] ARGE Sorumlusu Genel Müdür Yardımcılığı, TV.TV/PixWave Teknoloji Geliştirmeden Sorumlu Kıdemli Genel Müdür Yardımcılığı, New Jersey Center for Multimedia Research Kurucu Direktörlüğü görevlerinde bulunmuştur. Sinyal ve transform teorileri ve bunların finans mühendisliği, yüksek hızda hisse senedi alım-satımı (high frequency trading), şartlı hisse senedi alım-satım sipariş defteri (limit order book), internet mühendisliği uygulamaları için sistem, algoritma ve teknoloji geliştirme çalışmalarını sürdürmektedir.
6 Mayıs 2010 Perşembe günü ‘Yunanistan Borc Krizi’ finans dünyasının gündeminde ana konu olmuş ve büyük borsaların hepsi sıradan düşüş günlerinden birini yaşıyorlardı. Öğleden sonra 14:42 EST civarında Dow Jones Industrial Average (DJIA) endeksi gün açılışından itibaren %3 kayıptaydı. Bir sonraki 5 dakika içinde borsa aktivitelerinde ve hisse senedi fiyatlarında anormallikler yaşandı ve 14.47’de DJIA endeksi %10 civarında değer kaybetti. Piyasalardaki 5 dakika içindeki bu düşüşün parasal karşılığı 1 Trilyon Amerikan dolarıydı. Daha sonraki 20 dakikada market toparlanıp günlük kaybını %4 seviyelerine çekmiş ve bugünde yaşananlar ‘6 Mayıs 2010 Borsa Kazası’ olarak finans tarihindeki önemli yerini almıştır. Bu tarihsel olay finans sektöründe ve akademik çevrelerde detaylı olarak irdelenmiş ve nedenleri hakkında çok sayıda yorum ve açıklama yapılmıştır.
Yapay ticaret hacmi
ABD Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu (U.S. Securities and Exchange Commission (SEC)) ve Emtia Vadeli Islem Sözleşmeleri Ticareti Komisyonu (Commodity Futures Trading Commission (CFTC)) bu konuda yaptıkları ortak araştırmanın bulgularını 30 Eylül 2010 tarihinde bir rapor olarak kamuoyuna sunmuşlardır. Rapor çok borsalı ve kırılgan piyasa mikro-yapısının zayıf yanlarını öne çıkarmıştır. Raporda çok yüksek miktarda alışı veya satışı yapılan tek bir borsa ürününün bile (E-Mini S&P 500 Endeksi Vadeli Islem Sözlesmesi) yüksek hızda hisse senedi ticaretinin (High Frequency Trading) yarattığı yapay alış-veriş hacmi nedeniyle kısa bir zaman diliminde anormal miktarlarda fiyat değişikliklerine sebep olabileceği tartışılmıştır. Yayınlanan rapor ve akademik makaleler 6 Mayıs 2010 Borsa Kazasının özellikle büyük bir fonun kabaca 4 Milyar Amerikan Doları değerindeki 75.000 ‘E-Mini S&P 500 Endeksi Vadeli Islem Sözleşmesini’ satma işlemi nedeniyle tetiklendiği yönünde görüş bildirmişlerdir. Hızlı gerçekleşen aşırı fiyat düşüşüne ana gerekçe olarak yüksek hızda ticaret yapan borsacıların bu ani satışı hissederek kısa süre elde tutup satmak amaçlı alımlar yapmaları gösterilmiştir. Likiditeleri sınırlı olan ve ‘uzun süreli pozisyon tutmamak prensibi’ ile çalışan hızlı borsacılar sürekli olarak birbirlerinden alım satım yaptıklarından bu üründe çok miktarda yapay ticaret hacmi yaratmışlardır.
Fiyatlar hızla düştü
Yapay olarak yaratılan ticaret hacminin borsa kazasının en sıcak olduğu 15 saniye içinde günlük ticaret hacminin %49’una ulaştığını ve bu 27.000 sözleşme ticaretinin sadece 200 adedinin gerçek (net) alış veriş olduğunu özellikle belirtmek gerekmektedir. Ana satıcının yüksek miktardaki gerçek satışı ve piyasa mikro-yapısının oluşturduğu kontrolsüz ve yapay ticaret hacminin kaotik fiyat düşüşüne neden olduğu düşüncesi yaygın bir kabul görmüştür. E-Mini S&P 500 Endeksi Vadeli İşlem Sözleşmesi fiyatındaki hızlı ve aşırı düşme S&P 500 Endeksi’nin ve diğer hisse senetlerinin fiyatlarının da anormal şekilde düşmesine neden olmuştur. Elektronik olarak borsalarda hisse ticareti yapan sistemler anormalliği fark edip kendilerini otomatik olarak durdurmuşlar ve piyasadan çekilmişlerdir. Katılımcı sayısı düşünce piyasadaki ‘likidite sorunu’ çok artmış, dengesiz piyasanın yarattığı gerçek dışı fiyatlar oluşmuş ve ABD finansal borsa sistemi 6 Mayıs 2010 günü bir süreliğine tümüyle çökmüştür.
Sistem sorgulandı
6 Mayıs 2010 Amerikan Borsa Kazası finansal sistemin ve şu andaki borsa regulasyonlarının kamuoyunda ciddi olarak sorgulanmasına neden olmuştur. Borsalar eko-sistemindeki parçalı ve non-homojen teknolojik yapıyı geliştirerek daha sağlıklı ve gelecekte olası kazaları önleyici regulasyonların acil olarak çıkartılıp uygulanmaya başlanması yönünde tartışmalar gümdemde yer bulmuştur. Bir grup uzman ve finansal kurum yüksek hızda hisse senedi ticaretinin yararlarını öne çıkarırlarken diğerleri de tüm borsa sorunlarının kaynağı olarak göstermektedirler. Michael Lewis’in 2010 Borsa Kazasının dördüncü yılında çıkan yeni kitabı ‘Flash Boys: A Wall Street Revolt’ (Hızlı Çocuklar: Bir Wall Street İsyanı) genel olarak ikinci grubun düşüncelerini desteklemektedir. İki düşüncenin de elektronik borsalar eko-sisteminin farklı yönlerine ağırlık verdiklerini ve kendi bakış açılarından anlamlı yönleri olduklarını düşünmekteyiz. En önemli meselenin yeni teknolojilerin ve sistemlerin finans sektörüne hemen adapte edilmesi ve bu değişiklikler için gerekli yasal düzenlemelerin bir an önce çıkarılıp uygulanmaları olduğunun altını çizmek isteriz. Bu yaklaşım piyasaların daha adil, şeffaf ve verimli çalışmasını sağlayacak ve yeni teknolojilerin kullanımı herkesin yararına olacaktır.
NOT: Türkiye’nin önemli akademisyenleri, sivil toplum temsilcileri, bilim insanları ve hukukçularının yazılarının yayımlandığı ‘Düşünenlerin Düşüncesi’ köşesi üniversite öğrencilerine de açık. Köşemizde yayımlanmasını istediğiniz yazılarınızı ‘boşluklu 4 bin karakteri’ (2 sayfayı) geçmeyecek şekilde yazarak bize ulaştırabilirsiniz.
email: dusunce@milliyet.com.tr
