Moskhatos, muskat Bornova misketi
Misket üzümünün anavatanıdır Bornova... Zafer Derin Hoca’nın kazı başkanlığında sürdürülen, Yeşilova ve Yassıtepe höyüklerinde ortaya çıkarılan karbonlaşmış üzüm çekirdekleri, bu toprakların üzüm kültürünün 5 bin yıl kadar eskiye dayandığını ortaya koyar.
Anadolu’nun şarap tarihinde de Bornova misketi önemli bir yere sahip. Tarihin babası Herodot bir yazısında Smyrna’nın şaraplarını överek bölgeden geçen yolculara gül ve bal kokulu moskhatos içmelerini tavsiye etmiş. Uzmanlar, Herodot’un 2.500 yıl önce bahsettiği, moskhatos denen bu üzüm türünün Bornova misketinden başkası olmadığını dile getiriyor.
MÖ 6. yüzyılda Pers işgaliyle yerlerini yurtlarını terk edip Akdeniz’e açılan ve çok sayıda koloni şehirler kuran Foçalıların ticaret gemilerindeki yüklerden birinin de Bornova misket üzümü çeliği olması kuvvetle muhtemel. Ekibiyle birlikte 2.600 yıl önceki bir Phokaia gemisinin replikasını yaparak Marsilya’ya kadar giden, 360 derece Tarih Araştırmaları Derneği Başkanı arkeolog Osman Erkurt, Bornova misketinin büyük ihtimalle Foça gemileriyle Avrupa’ya dağılmış olabileceğini söylüyor. Bu tezi mantıklı kılan önemli bir dayanak da, Foçalıların Akdeniz’e açıldığı MÖ 6. yüzyıldan önceki Avrupa kayıtlarında moskhatos ya da muskat diye bir üzüm türünün bulunmamasıdır.
Uzun yıllardır üzüm, şarap ve şarap tarihi konusunda çalışmalar yapan, yazar ve arkeolog dostum Murat Yankı’nın Bornova misketinin Akdeniz yolculuğu konusunda önemli notları var. Onun kaleminden devam edelim...
“Bornova misketi, Batı Anadolu’ya ait bir tür olup Avrupa’ya, büyük olasılıkla Foçalı göçleri sırasında taşınmıştır. Bu taşınma uzun mesafeli olduğundan söz konusu asma bitkisinin özellikleri değişmeden taşınmış olması, olasılığı yüksek bir durumdur. Örneğin, Foçalıların Akdeniz’de muhtemelen ilk önemli durakları olan Sicilya’nın batısındaki Noto bölgesinde yetiştirilen ve tatlı şarap üretiminde kullanılan üzümün Bornova misketi ile aynı olması bu durumu göstermektedir. Yine Sicilya yakınlarındaki pantelleria adasının Moscato di Pantelleria adlandırmasını buna bir diğer örnek olarak gösterebiliriz.
Buradan kuzeye, Marsilya’ya yönelen Foçalılar, Rhone Irmağı’ndan içeri girerek Avignon yakınlarına ulaşmışlar ve misket üzümünü bu coğrafyaya tanıtmışlardır. Nitekim, günümüzde bu coğrafyada üretilen Muscat de Beaumes de Venise ve Muscat de Frontignan adlandırmaları, Fransa’nın en önemli tatlı şarapları arasındadır.
İspanya’ya baktığımızda da misket üzümünden üretilen şarapları, genelde deniz kıyısında olan ve eski dönemlerin Foça kolonilerine yakın bir konumda kurulmuş Valencia ve Malaga gibi bölgelerde buluruz. Bunlardan biri Moscatel de Valencia adlandırmasıdır. Yine aynı şekilde Malaga ve Xerez bölgesindeki Sherry üretiminde de misket üzümü Moscatel adıyla değerlendirilmektedir.”
Murat Yankı dostumun da pek çok yazısında belirttiği gibi, Bornova’dan çıkıp bütün Akdeniz’e yayılan misket üzümü, özellikle 1970’lerdeki betonlaşma sürecinden sonra ne yazık ki anavatanında yok olup gitmişti. Ancak, CHP İzmir Milletvekili Kamil Okyay Sındır’ın Bornova Belediye Başkanlığı döneminde 5 dönümlük bir alana kurulan misket üzümü bağı ve onun ardından göreve gelen Olgun Atila döneminde başlatılan coğrafi işaret çalışmalarıyla yeniden anavatanına döndü. Şükürler olsun ki Bornova misketi, artık İzmir ve çevresindeki bağların da vazgeçilmezi durumunda.
Bornova misketi, İzmir’in ve Bornova’nın mücevheridir. Kıymetini bilmek lazım.
