Bornova’da Genelkurmay Başkanlığı!

İzmir’in usta gazetecisi Türkmen Parlak’ın 1983 basımı “İşgalden Kurtuluşa” adlı iki ciltten oluşan kitabı, İzmir’in işgal yılları ve kurtuluş günleri ile ilgili önemli başucu kitaplarımdandır. Kitapta 16 ve 17 Eylül 1922 tarihlerinde Mustafa Kemal ve arkadaşlarının Bornovalı Bayan Hortense Wood’un evini ziyaret ettiği anlar Hortense Wood’un günlüklerinden naklen anlatılır.

Günlüğe göre o gün, Mustafa Kemal ile birlikte İsmet Paşa, Fevzi Paşa, Asım Paşa ve ve Halide Edip Adıvar da köşkün misafirleri arasındaydı. Hortense Wood’un söylemiyle “üst kattaki kadife koltuklarda imparatorluğun geleceği konusunda kararların alındığı” yazılıdır. O köşk, Ege Üniversitesi Rektörlüğü karşısında bulunan, günümüzde bilinen adıyla Steinbuchell Köşkü’dür.

Yıllardır pek çok kayıtta Hortense Wood’un günlüğündeki bu not yüzünden bu evin karargah olarak kullanıldığı yazıldı. Evet; Mustafa Kemal ve yakın silah arkadaşları iki gün o eve gelmişler ve özel görüşmeler yapmışlardı ancak, yine aynı günlükteki bir küçük ipucu Bornova’da resmi karargah olarak kullanılan evin bir başka ev olduğunu net olarak ortaya çıkardı.

***

Hortense Wood, 17 Eylül 1922 tarihli günlük sayfasındaki notlarında Mustafa Kemal ve arkadaşlarının o gün tekrar geldiklerini ve toplantı yaptıklarını anlattığı sayfanın son satırına da “İsmet Paşa Mary’lerde kalıyormuş” şeklinde bir not düşmüştü.

O günlerde 70’li yaşlarını sürmekte olan Hortense Wood, günlüğünde Mary’nin soyadını yazmamıştı. Büyük ihtimalle arkadaşı ve muhtemelen kendisine yakın yaşlarda olan bir hanımefendi idi.

İsmet paşa’nın evlerinde kaldığı Mary kimdi ve bu ev Bornova’daki hangi evdi?

Bir süre soyağacı sitelerinde yaptığımız internet araştırmasından sonra nihayet bir Mary’ye ulaştık. Edward Whittal’in eşi bayan Mary Whittall...

Peki bu ev neresiydi?

Bu ev, şu anda efsane güzellikteki bahçesiyle bilinen ve halen bir levanten dostumun mülkü olan Büyük Park’ın kemerli girişinin karşısındaki evdir.

Hortense Wood’un günlüğündeki kısacık bir cümle, İsmet İnönü’nün İzmir’in kurtuluş günlerinde Bornova’da kaldığı evi ortaya çıkarmamızı sağlamıştı.

Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun yıllar önce okuduğum “Politika’da 45 Yıl” adlı anı kitabında da benzer bir not vardı. Kitabın 20. sayfasında Yakup Kadri Bornova’daki Garp cephesi Kumandanlığından bahsediyor ve İsmet Paşa’nın da o günlerde bu evde kaldığından söz ediyordu.

Yani o ev, aynı zamanda kurtuluş günlerinde Garp Cephesi Kumandanlığı olarak kullanılmıştı.

***

Ama bununla ilgili bir kararname, kayıt ya da buna benzer bir şey olmalıydı.

Biraz internet araştırmasından sonra nihayet bir sonuç ortaya çıktı.

Zeki Sarıhan tarafından hazırlanan ve Türk Tarih Kurumu tarafından yayınlanan Kurtuluş Savaşı Günlüğü’nün 4. kitabına göre 14 Eylül 1922 tarihinde “Erkan-ı Harbiye Riyaseti ve Garp Cephesi Karargahı Bornova’ya nakledilmişti.

İsmet İnönü’yü misafir eden Bornova’daki o ev, 14 Eylül 1922 tarihinden itibaren bir süre günümüzdeki tanımıyla genelkurmay başkanlığı makamı olmuştu.

Bu evin bahçesinde onlarca Türk subayının o günlerde çektirdiği Hulusi Alataş arşivindeki hatıra fotoğrafı da “evet, bu ev orası” diyordu bize.

Tarihe tanıklık eden bu muhteşem yapıyı yüz yıl önceki güzelliği ile günümüze kadar taşımayı başaranlara sonsuz teşekkürlerimle...