Önümüz-deki 8 Kasım’da Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) Başkan seçilecek. Bizde ise, “Başkanlık Sistemi”ne geçiş tartışmaları başladı. Bizde uygulanacak sistemin, Amerikan Sistemi’ne yakın olacağı anlaşılıyor. Ancak, Amerikan Sistemi’nin “Kuvvetler Ayrılığı” ve “Görev Süreleri” gibi temel prensiplerine ne kadar uyum sağlanacağı bilinmiyor.
ABD’de, Başkan’ın, Senato’nun ve Temsilciler Meclisi’nin seçim dönemleri, farklı. Bize getirilmek istenilen sistemde, Cumhurbaşkanı ve Meclis’in aynı süreyle seçilmesi öngörülüyor. Bu haliyle, bize getirilmek istenilen sistemin, “Partili Başkanlık” sistemi olacağı anlaşılıyor.
Seçim süreleri...
ABD’de, tüm seçimler, sonu çift biten yıllarda, kasım ayında ve ikinci Pazartesi’yi takip eden Salı günü yapılıyor. Gerek Başkan, gerekse Senato ve Temsilciler Meclisi’nin bir araya gelmesiyle oluşan Kongre, seçim tarihlerini değiştiremiyor. Yani, “erken-geç seçim” uygulaması yok.
ABD’de Başkanlar dört yıl, Senatörler altı yıl ve Temsilciler Meclisi üyeleri ikişer yıl görev yapıyorlar. ABD Başkanları, bir dönem daha (toplam sekiz yıl) seçilebiliyor. Ancak, bir Başkan’ın yerine gelmiş Başkan Yardımcısı, iki yıldan az süre görev yapmışsa, azami toplam on yıla kadar Başkanlık yapabiliyor.
Başkan yardımcılığı...
ABD’de şimdiye kadar, dokuz Başkan Yardımcısı, Başkanlık görevini üstlendi. Bunlardan dördü, Başkan’ın normal yollarla ölümü; dördü, Başkan’ın suikast düzenlenmesi sonucu ölmesi ve biri, mevcut Başkan’ın istifası, nedeniyle görev aldı. ABD’de Başkan Yardımcılarının seçimi ve yetkileri de Anayasa’da düzenlenmiş vaziyette. Ülkemize getirilmek istenen sistemde, “Cumhurbaşkanı Yardımcılığı” statüsünün yer alıp almayacağı bilinmiyor.
Başkan Yardımcılığı pozisyonu bir biçimde boşaldığında, Başkan’ın atayacağı yeni Başkan Yardımcısı’nın Senato ve Temsilciler Meclisi’nin çoğunluğu tarafından kabul görmesi gerekiyor. Yine, Başkan’ın geçici olarak görev yapamaması halinde, Başkan Yardımcısı, Senato ve Temsilciler Meclisi Başkanlarına birer mektup yazarak, “Görevli Başkan Yardımcısı” sıfatını alabiliyor. Yine, Kabine üyelerinin çoğunluğu, Senato ve Temsilciler Meclisi Başkanlarına birer yazı yazarak, mevcut Başkan Yardımcısını, “Görevli Başkan Yardımcısı” statüsüne getirebiliyorlar.
Senatör olmak...
ABD’de Başkan seçilmenin en temel yolu, daha önce Senatör olmaktan geçiyor. Barack Obama dahil, bundan önceki on altı Başkan, daha önce Senatör idi. Ülkemize getirilecek Başkanlık Sisteminde, Senato’nun yer almayacağı anlaşılıyor. Bu durumda, Cumhurbaşkanı’nın hangi özellikleri taşıması gerektiğinin sorgulanması gerekiyor. Örneğin; ABD’deki uygulamaya benzer biçimde, Türk Vatandaşı olması yeterli görülmeyip; “Türkiye’de doğmuş olması”nın gündeme getirilmesi gerekebilir.
Kazanan hepsini alır
Amerikan Başkanlık seçimlerinde, “Kazanan Hepsini Alır (Winner Takes All)” sistemi uygulanıyor. Bu sistem, Demokrat Parti döneminde, Türkiye’de de uygulandı. O zaman, bir vilayette en çok oyu alan parti, o ilin milletvekillerinin hepsine sahip oluyordu. Sonradan bize, Avrupa ülkelerinde olduğu gibi “Nispi Temsil Sistemi” getirildi. Nispi Temsil Sistemi’nin koalisyonlara yol açtığı düşünülerek de, her bir parti için, ülke çağında en az yüzde on oy alma mecburiyeti (baraj) konuldu.
Konuya devam edeceğim...
