Beklenen oldu ve ABD Başkanı Donald Trump, önünde duran seçeneklerin en kötüsünde karar kılarak İran’la 2015’te imzalanan nükleer anlaşmadan çekildiğini ve bu ülkeye karşı en ağır ekonomik yaptırımları hayata geçireceğini açıkladı.
Dünya şimdi şok içinde bu kararın yaratacağı sonuçları tartışıyor. Trump’ın, en yakın müttefiklerinin tavsiyelerine karşın neden böyle bir karar almakta ısrar ettiği soruluyor; ABD’siz anlaşmanın akıbetinin ne olacağı, İran’ın buna nasıl bir karşılık vereceği, bölgede ve dünyada ne gibi krizlerin ve hatta çatışmaların çıkacağı merak ediliyor.
Şu sırada herkesin kafasını kurcalayan başlıca soruları kısaca ele alalım.
***
- ABD anlaşmadan neden çekildi?
Trump daha seçim kampanyası sırasında, selefi Obama’nın imzaladığı bu anlaşmaya şiddetle karşı çıkmış, iktidara gelince bundan çekileceğini söylemişti. Önceki gün ilan ettiği kararla seçmenlerine verdiği sözü tutmuş görünmek istiyor. Oysa CNN’nin yaptığı ankete göre Amerikan halkının yüzde 63’ü ABD’nin bu anlaşmadan çekilmesine karşı...
Trump’ın öne sürdüğü gerekçe, anlaşmanın İran’ın nükleer silah sahibi olmasını engellemeyeceğidir. Oysa Batılı müttefikler dahil uluslararası camia, İran’ın anlaşmaya bağlı kaldığına inanıyor.
Trump’ı bu kararı almaya sevk eden esas neden, İran’ı bölgede bir tehdit olarak görmesi ve onu etkisizleştirmek istemesidir. Trump İran’ın Ortadoğu’daki yayılmacı faaliyetlerinden rahatsız ve endişelidir. Onun amacı Tahran’daki rejimin sonlandırılması, ABD ekseni bir nüfuz alanının oluşturulmasıdır.
Kısacası, bu mücadele sadece bir nükleer anlaşma üzerindeki anlaşmazlıktan kaynaklanmıyor. Esas amaç çok daha geniş, bölgenin jeostratejik geleceğiyle ilgilidir.
***
- İran ne yapacak?
Ruhani yönetimi anlaşmaya bağlı kaldığını açıkladı. Bu durumda anlaşmanın ABD’siz yürürlükte kalabileceği düşünülebilir. Ancak dini lider Hamaney’in şu şartı var: Anlaşmaya taraftar diğer ülkeler İran’a karşı ekonomik yaptırım uygulamayacaklarını garanti etmeli. Aksi halde İran nükleer bomba geliştirme yoluna girecek.
***
- Batı bölünüyor mu?
Almanya, İngiltere ve Fransa Trump’ın kararına karşı net bir tavır aldı. Batılılar bu konuda Rusya ve Çin’le aynı safta. ABD güvenirliğini kaybetmek ve izole olmak tehlikesiyle karşı karşıya. Trump Batılı müttefiklerini de İran’a karşı ambargoya katılmadıkları takdirde yaptırımlarla cezalandıracağını söylüyor. Bu olasılık şimdiden İran’la iş yapan dev Avrupa şirketlerinin sert tepkilerine yol açıyor. Bu sürtüşme Transatlantik ilişkilerde çok ciddi bir bölünmeye neden olabilir.
***
- Ortadoğu’da yeni bir savaş mı?
İsrail ile İran arasında bir süredir Suriye cephesinde bir savaş durumu yaşanıyor.
Şimdi bu çatışmanın daha da kızışma tehlikesi var. Artık bu bir vekâlet savaşı olmaktan çıkıyor ve aktörler giderek genişleyen bir cephede karşı karşıya geliyor...
