Yüksek tansiyonda ölçümlere dikkat

Türkiye’de her üç yetişkinden birinde var olan yüksek tansiyon birçok ölümcül hastalığın altında yatan nedendir.
Kalp krizlerine zemin hazırlamasının yanı sıra kalp kasının esnekliğini azaltarak kalp yetersizliği oluşturur. Normalin üstündeki kan basıncı beyindeki incecik damarlardan birinin zorlanıp yırtılmasıyla beyin kanamasına ve felce yol açar.
Yüksek kan basıncının tahrip ettiği başka bir organ da böbreklerdir. Diyalize giren birçok hastanın böbreklerinin iflas etmesinin nedeni uzun süre kontrolsüz olarak kalmış yüksek tansiyondur.

Tansiyon nedir?

Kolun dirsek üstündeki bölümüne manşon (bezle kaplı havayla şişen bölüm) şişirilerek kan akımı durdurulur. Kol atar damarının sesleri dinlenirken manşon her saniyede 2 mmHg düşürülerek yavaş yavaş söndürülür. Manşondaki basınç, damar içindeki basınç düzeyine ulaşınca, kan tekrar akmaya başlar ve her atımda ses duyulur. Sesin ilk duyulduğu rakam büyük tansiyondur. Basınç azaldıkça kan akımının girdabı azalır, ses kesilir. Kalp atışını en son duyduğumuz andaki basınç küçük tansiyondur.

Tansiyon kanın atar damarların duvarına yaptığı basınçtır. Kalbin sol alt odası kasılarak içindeki kanı aort damarına atar. Bu sırada basınç hızla yükselir. Tepe noktası halk arasında büyük tansiyon denilen sistolik kan basıncıdır. Kalbin kasılması bitince basınç düşmeye başlar.
Damarların içinde her an kan olduğu için basınç belli düzeyin altına inmez. Bu düzeye küçük tansiyon, tıbbi adıyla ‘diyastolik’ kan basıncı denir. Yüksek tansiyonla mücadelede ilk adım kan basıncının doğru ölçülmesidir. Bu zannedildiği kadar kolay bir iş değildir. Ölçümün nerede, ne zaman, nasıl ve ne sıklıkla yapıldığı, hangi aletin kullanıldığı sonuca etki eder.

Hangi aleti kullanmalı?

* Cıvalı: En hassas tansiyon ölçümü cıvalı aletlerle yapılır. Uzun yıllar diğer ölçüm aletlerinin hassasiyeti cıvalı ölçümlerle karşılaştırılarak yapılırdı. Ama bu durum yavaş yavaş değişmekte. Cıvanın çevreye verdiği zarar, küçük miktarda da olsa insanlar ve hayvanlar için çok tehlikeli olması birçok ülkede bu aletlerin yasaklanması sonucunu doğurdu.
* İbreli: Sıkça kullanılan bir diğer ölçüm yöntemi yuvarlak, ibreli göstergesi olan tansiyon aletleridir. Basınç aletin içindeki mekanik bir sistem tarafından ölçülür. Birçok alette derecelendirme küçük olduğu için hata yapmak kolaydır. Bu tip cihazlar hastanelerde, doktor muayenehanesinde yaygın olarak kullanılır.
* Dijital: Son yıllarda yaygınlaşan dijital tansiyon aletleri de diğerleri gibi manşon şişirerek ölçüm yaparlar. Çoğunda kan akımının yarattığı titreşimleri hisseden bir mekanizma vardır. Büyük ve küçük tansiyon bu yolla hesaplanır. Kalp atımı düzensizse ölçüm hatalı olabilir. Damarların sertleşerek esnekliklerini kaybettikleri durumlarda da, örneğin yaşlılarda ve bazı şeker hastalarında benzer tehlike söz konusudur.
* Doğru ölçüyor mu?: Gerek ibreli, gerekse dijital tansiyon aletleri zaman içinde hassasiyetlerini kaybedebilirler. Belli aralıklarla kontrol edilip doğru ölçüm yaptıklarından emin olmak gerekir. Bunun en kolay yolu, bir sağlık merkezine giderken evde kullanılan aleti götürüp doktorun kullandığı aletle karşılaştırmaktır.

En güvenli ölçüm

En güvenli ölçüm üst koldan yapılandır. Dinleme aleti kullanılıyorsa manşonun ne çok yukarıya, ne de çok aşağıya sarılmadığından emin olunmalıdır. Dinleme aletinin tamburu rastgele manşonun altına sokmak yerine, dirsek içindeki kol atar damarının üstüne konulmalıdır. Bunun için önce parmak ucuyla damarın nerede olduğunu saptamak yararlı olur.
Koldan yapılan ölçümlerde dikkat edilmesi gereken önemli bir başka nokta da manşonun eni ve boyudur. Normal bir yetişkin için kullanılan manşon, iri yarı veya çok şişman bir kişinin kolunu yeterince saramayacağı için hatalı sonuç verir. Kolu çok ince olanlarda ise bir kaç kere saracağı için doğru ölçüm yapılamaz.
El bileğinden ve parmaktan ölçüm yapan dijital aletler hem küçük hem de kolay kullanılır olmaları nedeniyle talep görmektedir. Ne var ki, bu aletlerle yapılan ölçümlerde hata payı daha fazladır. Bu nedenle pek tavsiye edilmemektedir.
* Önce dinlenmeli sonra ölçmeli: Tansiyonu ölçülecek kişinin sakin ve oturur durumda olması önemlidir. Rahatça oturup arkasına yaslanan, ayakları yerde olan bir kişi bu durumda 5 dakika dinlendikten sonra ölçüm yapılmalıdır.
Birçok durum kişinin günlük yaşamındaki kan basıncını temsil etmeyen ölçümlere yol açabilir. Kişi tansiyonu ölçümünden kısa süre önce egzersiz yapmışsa, ağır yemek yemişse, stresliyse, sigara içmişse, çok alkol almışsa, ortam gürültülü, çok sıcak veya çok soğuksa sonuç o sıradaki kan basıncını gösterir ama genel bir fikir vermez.
* Hangi koldan ölçmeli: İlk muayenede ölçüm mutlaka her iki koldan yapılmalıdır. Sağ ve sol kol arasında biraz fark olması normaldir. Tansiyon hangi kolda daha yüksek bulunursa daha sonraki ölçümler o koldan yapılmalıdır. İki kol arasında 10 mmHg veya daha fazla fark varsa bu durum normal değildir, incelenmesi gerekir.
* Kol kalp hizasında olmalı: Ölçüm yapılan yer kalp hizasında olmalıdır. Eğer aşağıda olursa tansiyon gerçek düzeyden yüksek, yukarıda olursa düşük çıkar. Kişinin kolu gevşek olmalı ve ölçümü yapan tarafından desteklenmelidir. Eğer kişi tansiyonu ölçülen kolunu yukarıda tutmaya çalışıyorsa, kan basıncı az da olsa yüksek bulunur.
* Bir ölçüm yeter mi: Bir kaç ölçüm yapılırsa farklı değerler elde edilebilir. Genellikle ilk ölçüm en yükseğidir. En aşağı iki kere ölçüm yapılmalıdır. Eğer ikisi arasında 5 mmHg den fazla fark varsa üçüncü bir ölçüm gerekir. Dijital sistemler bu açıdan daha avantajlıdır, birkaç ölçümün ortalamasını alarak sonuç verirler.

Doğru ölçüm için manşonun dirseğin iç yüzünü açıkta bırakacak biçimde takılması gerekir. Bir diğer önemli nokta da kolun üst bölümü çok büyükse geniş ve uzun bir manşon seçilmesi gerektiğidir.

Doktor bakınca yüksek çıkıyor

Evde ölçülen tansiyon gerçek hayattaki durumu göstermesi açısından çok önemlidir. Bu ölçümlerin yararlı olabilmesi için ayrıntılara dikkat edilmelidir.

Sağlık merkezinde ölçüldüğünde, özellikle yüksek tansiyonu olanlarda kan basıncı evdekinden biraz daha yüksek bulunabilir.

“Doktor Bey, benim tansiyonum hep düşük, hastaneye gelince yüksek çıkıyor” doktorların sıkça duyduğu bir şikâyettir. Bu ifadede doğruluk payı olsa da endişeye gerek yok diye düşünmek yanlış olur. Beyaz gömlek yüksek tansiyonu denilen bu durumun önceleri tümüyle zararsız olduğu düşünülürdü. Lakin, yeni araştırmalar bu kişilerin bir çoğunda gerçekten yüksek tansiyon olduğunu gösterdi.
Daha önce yapılan dört büyük araştırmanın toplu değerlendirilmesi bu konuya ışık tutuyor. Sekiz yıl izlenen 6 bin kişi arasında doktoru görünce tansiyonu çıkanlarla kan basıncı her zaman normal olanlar karşılaştırıldı. Tansiyona bağlı inme ve benzeri sorunların birinci grupta daha sık görüldüğü saptandı. Anlaşılan o ki beyaz gömlek yüksek tansiyonu hiç de masum değil.
Yüksek tansiyon tanısında ve izlenmesinde sağlık merkezinde ölçülen kan basıncının yeterli olmadığının anlaşılması günlük yaşamda ölçüm yapılması ihtiyacını doğurdu.
* Evde tansiyon ölçme: Dijital teknolojinin gelişmesiyle evde kolayca ve güvenli olarak tansiyon ölçmek mümkün oldu. Tanı koyma aşamasında, ya da ilaç tedavisi başlandığında veya ilaç dozu değiştirildiğinde evde yapılacak ölçümler çok yararlı olur. Bir kaç gün veya bir hafta boyunca sabah ve akşam aynı saatlerde yapılan ölçümler doktora tedaviyi planlamakta büyük kolaylık sağlar. Bazı yeni dijital aletler, ölçümleri hafızalarında saklayıp telefon veya internet aracılığıyla sağlık merkezine göndererek iletişimi kolaylaştırıyor.

Son söz:
Teşhis yanlış olursa doğru tedavi yapılamaz. Ayrıntılara dikkat göstererek tansiyonun doğru ölçülmesi başlangıçta olduğu kadar tedavinin her aşamasında kritik önemdedir.