Antik dönem ustaları tarafından yontulup işlenen yapı taşlarının devşirme olarak farklı zamanlarda han, hamam, cami, kilise benzeri yapıların inşasında kullanıldığını görüyoruz. Çankaya metro kazılarında çıkan kolon ve sütun başlıkları, denizi doldurmak için kim bilir hangi tapınaktan veya ören yerinden getirilip dolgu malzemesi olarak kullanıldı. Bugünkü yazımda sizlere İzmir’in bir başka kültürel zenginliği olan, bazı araştırıcıların İstanbul dışında Anadolu’da pek görülmez dediği, aksine hemen her cami ve mescidin parçası olup çevresiyle bütünleşmiş “sadaka taşlarını” anlatmak istiyorum.
Aracıyı ortadan kaldıran, insan onurunu kırmadan avuç açmadan yapılan yardımlaşmada kullanılan sadaka taşları konusunda İzmir, bir hayli zengin. İzmir ve ilçelerinde cami, mescit girişlerinde, avlularında karşımıza çıkan antik döneme ait doğaltaştan yapılma sütunlar yardımlaşmayı seven İzmirliler tarafından sadaka taşına dönüştürüldü. Hali vakti yerinde olanlar taşın üzerine sadakasını bırakır, ihtiyacı olanlar gelip alırdı.
Sadaka taşlarının yanına nakdi yardımlar dışında giysi, gıda gibi farklı malzemeler de bırakılıyordu. 17. yüzyıla tarihlenen Şeyh Camisi avlusunda bulunan sadaka taşının yanında toprağa gömülü olan küp, buna örnek gösterilebilir.
Pazaryeri Camisi merdiveni yanındaki kırık sütun, kadınlar mahfili girişindeki Roma Sunağı, sadaka taşı olarak kullanıldı. Katipzade Mescidi, Hatuniye, Kılcı, Ali Ağa, Naturzade, Selahattinoğlu ve diğer camilerde sadaka taşlarını görmek mümkün. Namazgâh’ta, Evliya Çelebi’nin de ziyaret ettiği Kurşunlu Camisi’nin avlusunda bulunan sadaka taşı, yardımlaşmanın belgesi olarak halen yerinde abide gibi duruyor.
Cami, mescit onarımları, yol, meydan düzenlemeleri sırasında bulundukları yerlerde fazlalık görülüp bilinçsizce bir kenara atıldığı için sadaka taşlarının çoğu günümüze ulaşamadı.
İzmir Taşınmaz Kültür Envanterinde yer almayan sadaka taşlarının tescillenip, bulundukları yerlerde koruma altına alınması gerekiyor.
Kent İçerisinde tanınmasını istediğim kenarda köşede kalmış farklı işlerde kullanılmış gizemini koruyan başka antik dönem taşları da var, gün gelir onları da yazarım. İyi pazarlar...
