Efsane Anadolu leoparı tartışması

Diyarbakır’da vurulan hayvana bazıları panter, bazıları pars, bazıları leopar dedi. Bunun Anadolu parsı olup olmaması değerini etkilemez

Diyarbakır’da öldürülen leopar mıydı, panter mi, yoksa pars mı? İran parsı mıydı, yoksa Anadolu parsı mı? Çoban onu neden öldürdü? Kafalar çok karışık vesselam!
Anadolu’da son 10 yılda dördüncü leopar öldürüldü. 1974’te Beypazarı’ndaki olaydan sonra Türkiye’nin değişik bölgelerinde parsın görüldüğüne dair pek çok haber çıksa da çoğu kesin delillerle kanıtlanamadı. Diyarbakır’daki olaydan önce en son 1999’da Artvin’de, 2010’da Siirt’te leopar öldürüldüğü söylendi.
Yaklaşık sekiz yıl önce şimdi NTV’de program prodüktörü olan Cihan Çekiç ile Gabar Dağları’nda belgesel yapmak için dolaşmıştık. Cihan’ın en büyük hayali Anadolu parsıyla ilgili bir belgesel yapmaktı. Değil parsla göz göze gelmek, son parsı görenlerle konuşmak da onun için bir onurdu. Son pars olayından sonra Cihan’ı aradığımda bana aşağıdaki kafa karışıklıklarından bahsetti.

Pars da leopar da aynı hayvan
İlk olarak bu son olayda vurulan hayvan ne idi? Vurulan hayvana bazıları panter, bazısı pars, bazısı leopar dedi. Panter bilimsel sınıflamada kedigiller familyasının büyüklerine denir. Pars kelimesi, eski bir Asya lehçesi olan Soğutçadan dilimize geçmiş ve hayvan
Türk dillerinde bars olarak adlandırılmış, günümüzde pars olmuş. Leopar ise aynı hayvanın Yunancadaki ismi. Eski Yunan’da bu hayvanın küçük bir aslan türü olduğu sanılmış ve hayvana leo pardus demişler. Yani pars da leopar da aynı hayvandır.
Prof. Dr. Ali Demirsoy’a göre bunlar geniş yapraklı ve iğne yapraklı ormanlarda, çalılıklar ve maki ile örtülü sarp kayalık arazilerde, insandan uzak, büyük ve derin vadilerde yaşar. Genellikle gece dolaşır ve avlanırlar.
Çok iyi tırmanırlar. Çiftleşme dışında hep tek yaşarlar. Akşam karanlığında ve gece avlanırlar. Yiyeceklerini geyikler, yaban keçileri, yaban domuzları, tavşan gibi diğer küçük memeliler, kuşlar hatta kertenkeleler oluşturur.
Aç kalırsa, evcil hayvanlara ve kümes hayvanlarına hatta köpeklere de saldırırlar. Çok sıkıştırılmadıkları sürece insanlara asla saldırmazlar.
Bu hayvan vurulduktan sonra ortaya çıkan başka bir tartışma da nesli tükendi mi, tükenmedi mi? Bu konu biraz karışık. Sınıflandırmada başa yazılan “Panthera” hayvanın cins ismini yani büyük kedigillerden olduğunu belirtiyor. İkinci sırada yazılan “pardus” türünü yani pars olduğunu belirtiyor. Üçüncü sırada yazılan isim ise alt türü belirtiyor. Panthera pardus saxicolor (İran parsı), Panthera pardus tulliana (Anadolu parsı) gibi. Farklı bölgelerde yaşayan alt türler birbirlerinden bazı farklılıklar gösteriyor. Yakın zamana kadar parsın 27 alt türü olduğu söyleniyordu, Anadolu’da yaşamış olan ise Panthera pardus tulliana yani Anadolu parsı diye ayrı bir tür olarak kabul ediliyordu.

Nesli dünyada yok oldu diyemeyiz
1996 yılında Steve O’Brien önderliğindeki ekibin yaptığı bir genetik araştırmada leoparın yalnızca 8 alt türü olduğu ortaya çıkmış. Anadolu parsının da İran parsından (Panthera pardus saxicolor) hiçbir genetik farkı yok ve Ortadoğu’da yaşayan diğer parslarla birlikte hepsi İran parsının ırkları. Dolayısıyla hayvanın nesli dünya üzerinde yok oldu diyemeyiz çünkü günümüzde az sayıda da olsa Afganistan, İran gibi yerlerde İran parsı yaşıyor.
Sonuç olarak 2013 yılında Anadolu’da bir pars kayıtlara geçti, bunun Anadolu parsı olması ya da olmaması değerini azaltıp çoğaltmaz.
Bir daha bu hayvanı ülkemiz sınırları içinde görürüz ya da göremeyiz fakat ayı, kurt, vaşak, karakulak gibi memelilerimiz; kartal, akbaba gibi yırtıcı kuşlarımız; camgöz, büyük beyaz köpekbalığı gibi deniz canlılarımız hâlâ ülkemizde yaşıyor. Bu hayvanların da nesli tükenmiş onlarca yırtıcıyla aynı kaderi paylaşmaması için yalnızca belgesellerde gördüğümüz uzak ülkelerde değil, Anadolu’da da yaşadığının bilinmesi gerekiyor.
Bu değerlerimizle ilgili insanlarımızın her seviyede eğitilmesi ve bilinçlendirilmesi şart. Bu hayvanların insanlarla çatışmadan bu topraklarda hayatlarını sürdürebilmesi için ne yapılmalı, bunların planlanması gerekiyor.

Yaklaşık iki hafta önce Diyarbakır’da vurulan Anadolu leoparı.