"Doğu’ya yatırım Türkiye’ye borcumuzdu"

Mehmet Cengiz, 1.2 milyar dolarlık Mardin Mazıdağı yatırımı için “Doğu’ya yatırım ülkemize borcumuzdu” diyor. Tesis, binlerce kişiye iş kapısı olacak ve milyonlarca dolarlık ithalatı bitirecek.

Türkiye’nin son dönemdeki en önemli hedefleri arasında ekonomide dengelenmeyi ve sürdürülebilir büyümeyi sağlamak var. Cari açığı ortadan kaldırmaya yönelik adımlar ve istihdamı artıracak hamleler ardı ardına geliyor. Tüm bunlar olurken Mardin Mazıdağı’nda sessiz sedasız hem işsizliğe çare olacak, hem de ithalatın önünü kesecek dev bir yatırım yükseldi: Cengiz Holding’in 1.2 milyar dolarlık yatırım yaptığı Eti Bakır Metal Geri Kazanım ve Gübre Tesisi... Burası Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinin en büyük özel sektör yatırımı. Binlerce kişiye iş kapısı olacak ve milyonlarca dolarlık ithalatı bitirecek tesisi Cengiz Holding Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Cengiz’le gezdim. Cengiz, “Doğu’ya yatırım ülkemize borcumuzdu” diyor.

2004 yılında özelleştirilerek Cengiz Holding bünyesine geçen Eti Bakır, Türkiye’nin cevherden katot bakır üreten tek şirketi. Mardin’deki Eti Bakır Mazıdağı Fosfat Tesisleri ise 2011 yılında Cengiz Holding bünyesine katıldı. Mehmet Cengiz, “Biz devraldığımızda burada sadece faaliyette olmayan fosfat madeni tesisleri vardı” diyor ve dev yatırıma nasıl karar verdiklerini anlatıyor:

“Bakırla birlikte çıkarılan bir yan ürün pirittir. Piritin ekonomik değeri sınırlı. Genelde içindeki zengin kükürt oranından dolayı gübre üretiminde kullanılan sülfürik asidin üretiminde kullanılır. Eti Bakır tarafından Küre’de üretilen piritin ana özelliği kobalt, bakır, çinko gibi değerli metaller ihtiva etmesi. Gübre üretimi için gerekli olan diğer bir hammadde ise fosfat. Fosfat madeni de Mazıdağı’ndan elde ediliyor.

Gübre tesisleri için önümüzde 2 alternatif vardı. Samsun’da geniş bir alan üzerine kurulu Eti Bakır tesislerine gerekli yatırımı yapabilir, fosfatı buradan Samsun’a taşıyabilirdik. Ancak, ülkemize olan borcumuzu sanayi yatırımına ihtiyacı olan Mardin bölgesinde sıfırdan bu tesisleri kurarak ödemek istedik. Küre’den pirit cevherini buraya taşıyarak üretimi Mazıdağı’nda yapacak projeyi hayata geçirdik.”

‘Öncülük yaptık’

Tesis, entegre çalışma anlamında dünyadaki sayılı tesislerden biri. Mevcut en son teknolojiyi kullanıyor. Mehmet Cengiz, “Bildiğiniz üzere Mardin, işsizlik oranının en yüksek olduğu ilimiz. Süresiz istihdam yaratacak bu sanayi yatırımımızın, hem bu soruna önemli ölçüde çözüm getireceğini umuyoruz, hem de bizim dışımızdaki şirketlere de öncülük yapmasını temenni ediyoruz” diyor.

Devreye alma aşamasında olan Metal Geri Kazanım ve Entegre Gübre Tesisleri, 1 milyon 580 bin metrekarelik bir alanda 5 ana fabrika 17 yardımcı tesisten oluşuyor. Fabrika inşaatında 5.000 kişi görev almış. Projenin yapım aşamasında 22 ülkeden 285 mühendis Mazıdağı’nda Türk mühendislerle birlikte çalışmış. Not etmek gerekir ki, iş başlangıcından itibaren 25 milyon adam saat harcanmış ve bu süre içinde hiç iş kazası yaşanmamış.

Mehmet Cengiz Mardin’e yapılan dev yatırımı anlattı.

Yerli otomobilin ‘kobalt’ı hazır

Mardin Entegre tesislerinde akıllı telefonlar, tabletler, bilgisayar ve elektrikli arabalar gibi birçok teknoloji ürününü çalıştıran bataryaların ana maddelerinden kobaltın üretimi de gerçekleştirilecek. Elektrikli araçlara küresel talebin artması, akıllı telefon üreten şirketlerin kobalta yatırım yapacağını açıklaması kobaltın ne kadar önemli bir maden olduğunu gösteriyor. Tonu 75 bin dolar civarında olan kobalt üretiminin geçen yıl yüzde 1 azalarak 110 bin ton olarak gerçekleştiğini hatırlatan Mehmet Cengiz, “Tesislerimiz üretime başladığında dünyanın sayılı kobalt üreticileri arasında yer alacağız. Yerli otomobilini yapmaya hazırlanan Türkiye, kobalt ile ilgili sıkıntı yaşamayacak” diyor.

Elektrikli otomobillerin yaygınlaşmasının kobalta talebi artırması ve yıllık toplam talebin 120 bin tonun üzerine çıkması bekleniyor. Kobalt ayrıca otomobillerde hava yastıkları yapımında, çelik kuşaklı radyal lastik yapımında, enerji türbin kanatlarında, diş protezinde ve özel çeliklerin yapımında kullanılıyor.

25 bin kişi işsizlikten kurtulacak

Tesisin inşaat aşamasında 5.000 kişiye doğrudan, 15.000 kişiye dolaylı iş imkânı sağlandı. İşletme aşamasında ise 1.500 kişinin doğrudan istihdam edileceği tesis,
5 bin kişinin geçimini sağlayacak. Fabrikanın kurulmasıyla bölgede oluşacak ekosistemle 25 bin kişi işsizlik derdinden kurtulacak. Mehmet Cengiz, “800 bin nüfusu olan Mardin’de 200 bin kişi, 18 yaş üstü. Mardin’de işsizlik oranı şu an yüzde 25 olduğundan ötürü 50 bin işsiz bulunuyor. Fabrikanın yaratacağı 25 bin kişilik ekosistemle Mardin’in işsizlik oranının önemli ölçüde azalmasını hedefliyoruz” diyor.

Bölgenin en büyük özel yatırımı...

Yeni gübre fabrikası, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinin en büyük özel sektör yatırımı olacak. Aynı zamanda bu tesis, Türkiye’de hammaddeleri aynı yerde üretilen tek gübre tesisi olacak.

Mazıdağı Gübre Fabrikası’nda hammaddenin yüzde 90’inin yurt içinden sağlanması planlanırken tesis, ihtiyacı olan elektriği de kendisi üretecek. Fabrika ilk etapta Türkiye’deki gübre pazarının yüzde 20’sine sahip olacak. Cengiz, 620 milyon dolarlık ithalatın önünü keseceklerini belirterek şunları anlatıyor:

“Mazıdağı Fosfat ve Gübre Fabrikası, bölgenin tek gübre fabrikası olma özelliğini taşıyacak ve Harran Ovası ile GAP’ın gübre ihtiyacının tamamını karşılayacak. Türkiye gübre üretiminde kullanılan hammaddede yüzde 95 oranında dışa bağımlıyken, Mazıdağı Fabrikası yılda 350 milyon dolarlık gübre ithalatının önüne geçecek. Tesis, aynı zamanda 270 milyon dolarlık metal ithalatının da önüne geçecek. Fabrika tamamlandığında 500 bin ton DAP veya müdahili fosfatlı gübre türevleri üretilecek.”

Eti Bakır Metal Geri Kazanım ve Entegre Gübre Tesisleri, 1 milyon 580 bin metrekarelik bir alanda 5 ana fabrika 17 yardımcı tesisten oluşuyor.

‘Pirit’in Küre’den Mardin’e yolculuğu

- Bakırla birlikte Küre’den çıkarılan cevher pirit, bu tesiste değerlendirilecek. Cengiz’in verdiği bilgiye göre, pirit, doğada genelde bakır cevheri ile beraber bulunuyor. İçinde kükürt, demir, çinko, bakır gibi değerli madenler var. Bugüne kadar içindeki kükürt özelliğinden dolayı sülfürik asit üretiminde kullanılan pirit, son yıllarda özellikle petrol rafinerilerinde arıtma sonrası oluşan saf kükürtün sülfürik asit üretiminde tercih edilmesi nedeniyle artık bu amaçla kullanılmayan değerli bir atık halini aldı.

- Küre’de çıkarılan piriti, diğer pirit cevherlerinden ayıran başlıca özellik ise, içerisinde ilaveten kobalt bulunması.

- Pirit kavurucularda kavurulduktan sonra, oluşan kalsinasyon külü metal geri kazanım tesisine gönderiliyor. Burada kül yüksek
sıcaklık ve basınç altında sülfürik asit içerisinde çözelti haline getiriliyor.

- Çözeltiden sırasıyla çöktürülen metaller filtrasyon sonucu geri kazanılıp, en son kalan demir cevheri ise demir çelik fabrikalarına hammadde olarak gönderilecek hale getiriliyor.

- Kavurma sonucu oluşan yüksek kükürtlü gazlar ise, sülfürik asit fabrikasının hammaddesini oluşturuyor. Sülfürik asit gübre hammaddesi olarak değerlendiriliyor.

- Fosfat madeninden çıkarılan fosfat kayası zenginleştirildikten sonra fosforik asit tesisine gönderilip sülfürik asitle karıştırılarak fosforik asit üretilecek.

- Gübre üretimi için gerekli olan amonyak ise, amonyak tesisinde doğalgazın yüksek basınç altında işlenmesi ile elde edilecek.

- Fosforik asit, amonyak ve amonyum sülfat karıştırılarak gübre üretimi gerçekleşecek.