“Pop müzik dinlediğim için mi sefilim, yoksa sefil olduğum için mi pop dinledim?” Nick Hornby’nin unutulmaz romanı “High Fidelity / Yüksek Sadakat”in en çarpıcı cümlelerinden biriydi. Pop müziğin ruhunu çok iyi anlatıyordu. Pop demek acılardan, kırık kalplerden, terk edilmekten, çaresizlikten, depresyondan, mutsuzluktan bahseden üç bilemedin dört dakikalık şarkı demek. Bazı pop şarkılarının mutlu inanların mutlu hikâyelerini anlattığı doğru ama emin olun onları kimse dinlemiyor. İnsanlar mutlu olsa zaten şarkı yazmazlardı. Bana inanmıyorsanız tarihteki mutsuz ve mutlu pop şarkılarını sayın, sonucu kendiniz görün.
Pop demek aynı zamanda basit demek. Bu kadar yoğun duyguları, sefilliği, bedbahtlığı bir de olabilecek en çarpıcı biçimde sunacaksınız ki hemen ezberlensin, akılda kalsın, tekrar tekrar dinlensin. Ne kadar keskin ne kadar doğrudan, ne kadar basit ve kısa, o kadar iyi. Bu yönü popun edebiyata en yakın olduğu yerlerden biri. “Bu kelimeyi yazmasam da olur muydu sorusunun yanıtı evetse o kelime derhal silinmeli” kuralı popta belki edebiyattakinden daha hayati bir mesele.
Bunları böyle güzelce ifade ettikten sonra şunu da eklemek lazım: Pop bu kısa ve doğrudan işini şahikaya çıkarmış, ya da en basit tabirle abartmış olabilir son yıllarda. Queen Mary Üniversitesi’nde bir grup, 10 yıllar bazında pop şarkılarının melodilerini araştırmış. Listelere giren şarkıların melodilerini algoritma yardımıyla incelemiş ve şu sonuca varmışlar. Hit şarkıların melodileri giderek basitleşiyor. Temmuz ayında yayınlanan araştırmanın başlığı “Trajectories and revolutions in popular melody based on U.S. charts from 1950 to 2023.” “1950’den 2023’e ABD listelerinde popüler melodinin yolculuğu ve yeniden inşası” diye de kendimce çevirmeye çalışayım.
Melodilerin basitleşmesi öncelikle rap ve EDM ile ilgili. Rap listelerde yükselip ortamı domine ettikten sonra klasik anlamda melodi içeren şarkıların azalması gözlemlenebilen bir olgu. Yani bu açıdan bakıldığında melodiler basitleşti demek yerine hit şarkıların anatomisi değişti de denebilir. EDM ise zaten melodilerin basitliği üzerine kurulu bir müzik. Ne kadar basit, çocuksu o kadar popüler. Ama elbette bu durum bütün hit şarkılarda giderek daha basit melodilerin kullanılmaya başlanmasını tek başına açıklamıyor.
Melodilerin basitleşmesi
Araştırma, melodilerin basitleştiğini algoritma yardımıyla analiz edip ortaya koyuyor. Şarkıları her türlü lirik ve altyapı özelliklerinden soyutlayıp salt melodik yapılara indirgemişler. Bu melodiler tek tek bilgisayara girilmiş ve karşılaştırma algoritma kullanılarak bu şekilde yapılmış. Benim de çok anlayamadığım teknik detaylara girmeyeceğim. Ama şunu söyleyebilirim, benim de gözlemim bu yönde.
Şu an listelerde yer alan ilk 10-15 şarkıyı dinledikten sonra üzerine 1980’li yılların pop hit’lerini dinleyince klasik müzik dinlemiş gibi oluyorum. Eski hit’lerdeki melodilerin zenginliği, bunu destekleyen armonik yapıların çeşitliliği, şarkılardaki farklı bölümlerin birbiriyle uyumu, yeni hit’lerde yok. Yeni nesil pop hit’lerinde odak noktası genellikle ritim yani daha teknik ifadeyle beat yapıları. Çoğu hit şarkı (aslında eskiden de farklı değildi) aynı beatmaker’ların ya da prodüktörlerin elinden çıktığından zaten hit şarkılar hep birbirini andırıyor ve hepsi belli formüllere dayanıyor. Bunun üzerine bir ya da iki kelimelik tekerlemeler oturtuyorsunuz ve servis ediyorsunuz.
Elbette yeni ve eski hit şarkılar arasında istisnalar çok. Trio’nun 1981 tarihli “Da Da Da”sında pek melodik derinlik ya da lirik zenginliği bulamazsınız. Ya da 2024 yaz hit’i “Espresso”da 80’li ve 90’lı yılların hit şarkılarının izini sürebilirsiniz.
Elbette pek çok yeni hit, eski hit şarkıları andırıyor. Yani ‘70’lerden ‘80’lerden bu yana gelen büyük hit geleneğinin öldüğünü düşünmüyorum. Globalde en çok stream edilen sanatçılardan The Weeknd’in şarkıları bunun güzel bir örneği.
Müziğe ulaşım zaman içinde kolaylaşıp demokratikleştikçe hit yapısının değişmesi çok anlaşılabilir bir durum. Eskiden olduğundan daha fazla sayıda ve çok daha farklı arka planlardan sosyal çevrelerden, kültürlerden ve milletlerden insanlar hit şarkıları dinliyor. Ayrıca şarkılar stream platformlarında dinleniyor. Bunların hepsi şarkının yapısını değiştiriyor.
Şarkılar daha basit melodilere sahip olabilir ama bu onları daha kötü, başarısız ya da daha etkisiz hale getirmez. Bunu söyledikten sonra şu gerçeğin altını çizelim: Artık bir ortamda “eskiden daha incelikli daha karmaşık şarkılar vardı” dediğinizde bunun kuru kuruya bir nostaljiden ibaret olmadığını kanıtlayacak kapı gibi bir araştırma var elinizde.
