Anadolu’da bir şefkat eli: Gürbüz Çocuklar Ordusu
Doğunun amansız soğuğunda, savaşlar ile fakirliğin ve yokluğun yok edici çaresizliğinde yitip gidecek olan 60 bin yetimin, hayatını kurtardı Kazım Karabekir Paşa...
Gürbüz Çocuklar Ordusu Doğu Cephesi Kumandanı Kazım Karabekir Paşa’nın projesiydi. Cephede başarılı bir subay olan paşa insani yönleriyle de öne çıkan, merhametli bir insandı. Savaşlarda şehit olan askerlerimizden geriye kalan binlerce yetime sahip çıkmış ve onlar için özel bakım merkezleri kurmuştu.
Savaşın Yıkıcı Gücü
Dört bir yanı ateş çemberi olan, Ruslarla, Ermenilerle, İngilizlerle savaşılan bir coğrafyada büyük insani dramlar da yaşanmıştı. Bayburt’tan Erzurum’a doğru seyir halindeyken yol boyunca binlerce yetim çocuğun içler acısı halini gören Kazım Karabekir çok sarsılıp üzülmüştü. Ağaç yaprakları, yabani meyveler ve ahaliden yardım olarak alabildikleri ile hayatta kalmaya çalışan bu çocuklar mağaralarda, duvar diplerinde ve metruk yerlerde yarı çıplak hayata tutunmaya, daha doğrusu ölmemeye çalışıyordu. Babaları vatan için şehit düşen çocuklardı çoğu. Bu korkunç manzara karşısında son derece sarsılan ve üzülen Karabekir Paşa bu çocukları ivedilikle kurtarmaya karar verdi. Yurtlar yapacak ve tüm çocukları bu yurtlarda sıcak bir çatı altında toplayacak ve eğitimle ileride vatana hizmet edecek nitelikli bir gençlik yetiştirecekti.
Ermeni Yetimler
Yaklaşık 60.000 civarındaki yetim çocuklar içinde tarihçi Cemal Kutay’a göre 4.000, Karabekir Paşa’nın kızı Timsal Karabekir’e göre ise 4 ilâ 6 bin, yani ortalama 5.000 Ermeni yetim çocuk da vardı. Kazım Karabekir Ermeni yetimlerine de sahip çıktı ve ölüme terk etmedi. Ermeni yetimler Trabzon’da açılan, bakım ve masrafları Amerikalılar tarafından üstlenilen merkeze gönderildi. Müslüman yetimlerinin ana toplanma merkezi ise Erzurum’du. Ancak Erzincan’dan, Kars ve Sürmene’ye birçok merkez açıldı yetim çocuklar için ve özel olarak ilgilenildi. Kazım Karabekir’i ilerleyen dönemlerde Ermeni yetimlerini asimile etmekle suçlayanlar oldu. Ancak dönem şartlarında, büyük yıkımlara yol açan korkunç savaş koşullarının hemen ardından bu çocukları ölüme terk etmeden sahiplenen, insani ve merhametli bir tutumdu paşanın tavrı. Trabzon’daki Ermeni yetimlerin sonraki yıllardaki izleri, neler yaptıkları, içlerinden yetişen önemli isimler vs ayrı bir araştırma konusu. İşin insani boyutundan devam edildiğinde; askeri ordu görevi olmayan ve mükemmel eğitim veren yerlerdi bu bakım, yetiştirme merkezleri.
Yetimlerin Kazım Babası
Tüm yetimlerin sağlıklarıyla ilgileniliyor, ilgi duydukları alanlara yönlendirilmeye çalışılıyor ve müzikten spora, beden eğitiminden biyoloji ve matematiğe hemen her alanda çok iyi yetiştirilmelerine çalışılıyordu. Karabekir Paşa, yetimlerin Kazım Baba’sı olmuştu. Eskrimden aletli jimnastiğe ve müzik eğitimine uzanan zengin bir öğrenim imkanına sahipti çocuklar. Doğunun amansız soğuğunda, fakirliğin ve yokluğun yok edici çaresizliğinde yiyip gidecek olan 60.000 masumdan gücü yettiğinin, elden gelenin hayatını kurtarmıştı Kazım Karabekir.
Öte yandan, Amerika’nın o yıllarda Anadolu’nun ücra yerlerinde okullar ve yetimhaneler kurma çabası da üzerinde hassasiyetle durulması ve araştırılması gereken bir konu tabi. Bölgede Rusların Ortodoksluğu, Amerika ve İngilizlerin ise Protestanlığı yayma arzusu bilinen bir gerçek. Yetimler için kurulan merkezlerde akrabası olan ama fakirlikten bakamadıkları çocuklar da alınıp yetiştiriliyor ve devlet tarafından sahip çıkılıyordu. Kayak derslerinden, meslek edindirme, zanaat ustası olmaları ve ileride kendi ayakları üzerinde durabilmeleriydi amaç.
Gürbüz Çocuklar Ordusu kimilerince eleştirilip, Osmanlının devşirme uygulamasının devamı olan bir asimilasyon politikası olduğu ileri sürülse de dönem koşullarında devletin imkanlarıyla büyük bir insani fedakârlık yapıldığı ve on binlerle masumun kurtarıldığı açık.
Doğu Cephesindeki nice savaşlarda Ruslara, Ermeni komitacılara karşı vatanı savunup can veren aziz şehitlerimizin on binlerce yetim evladına gösterilen bu insanlık, vefa ve merhamet örneği dönem koşulları çerçevesinde değerlendirildiğinde gerçekten çok anlamlı ve kıymetlidir.
Kazım Karabekir Kars’taki etkileyici mimarileri ile dikkat çeken önemli binaları da Gürbüz Çocuklar Ordusu’nun eğitim faaliyetleri için tahsis etti. İçlerinde basit ameliyatları yapabilecek derecede tıp bilgisi edinen çocuklar dahi yetiştirildi bu eğitim ocaklarında.
Kalifiye İş Gücü
Kazım Karabekir Kars, Sarıkamış ve Erzurum’da Yetim Çocuklar Gece İlköğretim okulu, Sanayi okulu, Ana okulu, Askeri okul, Sağlık okulu, İş Ocakları gibi farklı eğitim kurumları kurdu. Burada zamanla ve emekle genç Türkiye Cumhuriyeti’ne nitelikli, kalifiye iş gücü yetişti. Otomobil tamiri, şoförlük, kuyumculuk, marangozluk, tornacılık ve daha çok sayıda farklı alanlarda yetiştirildi yetimler. Karabekir Paşa kendi yazdığı tiyatro oyunlarını çocuklara oynatır, tüm ihtiyaçlarıyla yakından ilgilenmeye gayret ederdi. Gürbüz Çocuklar Ordusu’ndaki yetimler tren ve buhar makinesi tamiri, sinemacılık eğitimleri alıyor ve ordu için postal ve üniforma dahi dikerek katkı sağlıyorlardı. Günümüzde dahi birçok pahalı özel kolejde olmayan spor dallarında eğitim alıyorlardı. Büyük bir vizyondu bu. Kazım Karabekir yazışmalarında yetim babası olmaktan dolayı duyduğu mutluluğu daima belirtir. Tüm yaşamı boyunca yetimlerin ve kimsesiz çocukların yanında olmaya gayret etti. Kalp krizi geçirerek vefat ettiği esnada sokak çocukları için tasarı hazırlıyordu. Rahmetle.
