UZAY ÇAĞI VE BİZ - 1

Prof. Dr. H. Sami TÜRK Adalet eski bakanı

1. Giriş

18 Şubat 2021 günü “Perseverance Rover” (Türkçe Azim veya bu yazıda kullanacağımız karşılığıyla Sebat Gezgini) adı verilen Amerikan uzay aracının 30 Temmuz 2020 günü başlayan  ve yaklaşık 7 ay süren 480 milyon kilometrelik bir yolculuktan sonra Mars (Merih) gezegeninde eski bir nehir deltası olan Jezero kraterine indirilmesi, 20 Temmuz 1969 günü Neil Armstrong, Edwin Aldrin ve Michael Collins adlı üç Amerikan astronotunun Apollo 11 ile Ay yörüngesine girmesi ve astronotların Ay’a ayak  basmasıyla tam olarak başlayan uzay çağının en önemli olayıdır. ABD’nin Mars’a gönderdiği 5. uzay aracı olan Sebat Gezgini’nin Mars yüzeyine çarparak parçalanmaması için paraşütle yumuşak inişle kondurulması, orada ince bir tabaka hâlinde de olsa atmosfer bulunduğunu gösteriyor. Bu, ileride Mars’a gönderilecek astronotların orada yapacakları çalışmalar için elverişli ortam bulunması bakımından önemli bir olgudur. Zaten Sebat Gezgini, gezegende uçma olanağını denemek üzere “Ingenuity” (Marifet, Hüner, Ustalık) olarak adlandırılan bir helikopteri de birlikte götürmüş bulunuyor. Sebat Gezgini’nin toplayacağı kaya parçaları ve regolit örneklerini tüplere doldurması ve bunların 2026 yılında Mars’a gönderilecek daha küçük bir uzay aracıyla dünyaya getirilmesi, Sebat Gezgini’nin de 1930’lu yıllarda dünyaya döndürülmesi plânlanıyor. Toplanan kaya parçaları ve regolit örneklerinin analizi ile Mars’ta bir zamanlar var olmuş kabul edilen yaşam izlerinin tespiti amaçlanıyor.

En çok uzay aracının Mars’a gönderilmesinin, Mars’ın öteden beri yoğun bir astronomik ilginin konusu olmasının nedeni, Güneş sistemi içinde üzerindeki doğa koşullarının dünyaya en çok benzeyen gezegen olmasından, dolayısıyla  orada dünyaya benzer yaşam bulunması olasılığındandır. Türk basınında da bu konuda çeşitli haber ve makaleler çıkmıştır. Örneğin bu satırların yazarı, 1950’de henüz Bafra Ortaokulu’nun son sınıfında bir öğrenci iken yazmaya başladığı “Merih Meskûn mu?” (Merih’te Hayat Var mı?) başlıklı, 28 makaleden oluşan, fakat o zamanlar Karadeniz bölgesinin en büyük gazetelerinden biri olan ve 25 yıldan beri yayımlanan haftalık Yeşilgireson gazetesinin, yerini tek yapraklı bir günlük gazeteye bırakmak üzere kapanmasından önceki son sayısına kadar ancak 24 makalesi yayımlanabilen yazı dizisinde Merih ve başka gezegenlerde, genel olarak evrende yaşam konusunu incelemişti ⁽¹⁾. Bu yazı dizisinin “Ay ve Hayat” başlıklı makalesinde “Yakın bir gelecekte Ay’a gidilecektir, sonra da Merih’e...”; 20 Temmuz 1969 günü üç Amerikan astronotunun Ay’a inmesinden sonra Milliyet gazetesinde “Ay ve Ötesi ...” başlığıyla yayımlanan yazısında  “Ay’dan sonraki hedef, doğal şartlarıyla yeryüzünü andıran Merih gezegeni olacak”  demişti ⁽²⁾.

2. Dünyada Uzay Çalışmaları

Sovyetler Birliği’nin 4 Ekim 1957 günü  “Sputnik 1” adı verilen bir uyduyu uzaya fırlatması ve bir ay sonra dünya yörüngesine yerleştirmesiyle Uzay Çağı’na girildiği kabul ediliyor ⁽⁴⁾. Sovyet uydusu, ABD’nin bu alandaki çalışmalarını hızlandırdı. 1958’de atmosfer içinde ve dışında uzay araştırmaları yapmak ve bu araştırmalarda kullanılacak araçları geliştirmek amacıyla, merkezi Washington, D.C., kısaltması “NASA”  olan bağımsız bir kamu kuruluşu niteliğinde National Aeronautics and Space Administration (Ulusal Havacılık ve Uzay İdaresi yaygın Türkçe çeviri ile Dairesi) kuruldu ⁽³⁾. 

NASA’nın 27 Ocak 1967 günü Apollo 1 uzay aracı ile yaptığı Ay hedefli ilk deneme, içindeki üç astronotun gaz zehirlenmesi yüzünden ölümüyle sonuçlanmıştı ⁽⁵⁾. Ondan sonra böyle bir feci kazanın bir daha yaşanmaması için insanlı uzay araçlarında önlemler alındı. 18 Şubat 2021 günü Mars’a iniş yaptırılan Sebat Gezgini ise insansız bir uzay aracıdır. Fakat bu uzay aracının günü, saati ve dakikasıyla (TSİ 23.55) önceden belirlenen zamanda ve Mars’ta önceden belirlenen yere nokta atışı isabetiyle indirilmesi, Arz ve Mars’ın uzaydaki konumlarına göre yapılmış çok ince ve doğru bir hesap örneğidir. Bu, NASA için büyük bir başarıdır.

Günümüzde uzaya araç gönderme çalışmaları, ABD, Rusya Federasyonu ve Çin arasında uluslararası bir yarışla devam ediyor ⁽⁶⁾.

---------------------

(1) Hikmet Sami Türkoğlu imzasıyla bk. “Merih Meskûn mu?”, Yeşilgireson, 2.2.1950  16.9. 1950, S. 1126-1156, s. 1, genellikle 3.   

(2) Hikmet Sami Türkoğlu imzasıyla “Ay ve Hayat”, Yeşilgireson, 19.8.1950, S.1152, s. 3; Hikmet Sami Türk, “Ay ve Ötesi...”, Milliyet, 4.8.1969, S. 7793, s. 2 “Düşünenlerin Düşüncesi”.

(3) Bu konularda bilgi için bk. Ana Britannica Genel Kültür Ansiklopedisi, C. 30, İstanbul 1994 (Encyclopædia Britannica, Inc.  Hürriyet), s. 421 “Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi”; Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi,  C. 16, İstanbul 1986 (Librairie Larousse  Milliyet), s. 8544 “NASA”; C. 21, s. 10786 “Sputnik”; ayrıca aşa. dn. 4.

(4) Aynı yönde bk. Ana Britannica Genel Kültür Ansiklopedisi, C. 28, İstanbul 1994 (Encyclopædia Britannica, Inc. Hürriyet), s. 269 “Sputnik”.

(5) Bu kaza hakkında bk. Apollo kazasının 50’inci yıldönümü/dw.com/tr/apollo-kazasının/-50’inci yıldönümü/a-373044772).

(6) Aynı yönde bk. Vikipedi Özgür Ansiklopedi “Uzay Yarışı”.

YARIN DEVAM EDECEK