Prof. Dr. Acar Baltaş
Ortaöğrenimini İstanbul Erkek Lisesi’nde, yükseköğrenimini İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü’nde tamamlamıştır. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Klinik Nörofizyoloji Dalı’nda yüksek beyin fonksiyonları konusunda yaptığı doktora çalışmasının ardından, 1981’de Nörofizyoloji alanında Tıp Bil imleri Doktoru (M.Sc.Dr.), 1986’da Uygulamalı Psikoloji Doçenti, 1996’da Profesör ünvanını almıştır. Stres ve beden dili kavramlarını Prof. Dr. Zuhal Baltaş’la birlikte Türkiye’ye tanıtmıştır. 1985’den bu yana çeşitli sektörlerde insan kaynakları yapılanması ve şirket birleşmeleri, değişim yönetimi konularında yönetim danışmanı olarak çalışmaktadır.
1 Kasım seçimlerinden sonra beklenen oyu alamayan partilerde lider arayışları başladı. Bu arayışlar sırasında aranan yeni liderin en ihtiyaç duyulan özelliğinin karizma olduğu sıklıkla dile getiriliyor. Karizma kavramı literatürde ilk kez Weber tarafından 1947 yılında ele alınmış ve “karizmatik liderlerin sıradan insanlardan farklı olarak, Tanrı vergisi ayrıcalıklı, üstün güç ve niteliklere sahip insanlar olduğu” yazılmış. Bu nedenle özellikle başarısızlık yaşayan ve hayal kırıklığına uğrayan toplulukların karizmatik bir liderlik peşinde koşmalarına şaşırmamak gerekir.
Karizmatik liderlik konusunu inceleyen Conger ve Kanungo, karizmatik insanların davranışlarını incelemiş ve bu özellikleri en güçlüden en zayıfa doğru şöyle sıralamışlardır:
Alışılmamış davranışlar göstermek, kişisel risk almak, geleceğe dönük vizyon sahibi olmak, kendilerini izleyenlerin ihtiyaçlarına duyarlılık, köklü değişim için harekete geçmek, şartları gerçekçi olarak değerlendirmek, kendini güçlü bir şekilde ifade etmek, statükoyu değiştirmek için mücadele etmek. Liderlik kavramıyla anlamdaş olabilecek kavram, etki yaratmaktır. İster iş hayatında olsun, ister politik alanda, bir liderin etki yaratabilmek için mutlaka karizma sahibi olması gerekmez. Sıradan görünümlü çok sayıda lider, önemli işler başarmıştır. Buna karşılık sıralanan özelliklerden bazılarına sahip olan ve gerçekte liderlik özelliklerine sahip olmayan bir çok kişinin hak etmediği pozisyonlara geldiği herkesin malumudur.
Anlam duygusu
İnsanın yaşamını anlamlı kılan, hayattaki varlık sebebiyle yaptığı iş arasında köprü kurmasıdır. Bu köprü kurulmazsa kişi, ortalama performansın ötesine geçemez ve ancak kovulmayacak kadar çalışır. Sıradan insanlarla sıra dışı sonuçlar alabilmek, ancak beklentinin ötesine geçebilmek için kendiliğinden istek duyan çalışanlarla mümkündür. Birlikte çalıştığı kişilerde anlam duygusu yaratabilmesi için de, liderin kendisinin anlam duygusuna sahip olması gerekir.
Bu liderler başarıyı paylaşır ve birlikte çalıştıkları kişileri ön plana çıkarırlar. Birlikte çalıştıkları kişileri motive etmek için “karizmatik” görünmek yerine, önceden belirledikleri standartları pusula olarak kullanırlar. Bu tür liderlerin en önemli özelliği disiplinli olmalarıdır. Disiplin onlar için hedeflerde, performans ölçütlerinde ve ilkelerde tutarlılıktır.
Bu liderlerin önceliklerinden biri de, yerlerine geçecek kişiyi çok iyi seçip yetiştirmeleridir. Böylece attıkları temellerin üzerinde gelecekte daha iyi sonuçlar almak mümkün olabilmektedir. Gerçek liderlerin tutkuları kendileriyle değil, yönettikleri kurumun veya önderlik ettikleri hareketin başarısıyla ilgilidir. Bu yönleri özellikle kriz zamanlarında ve köklü değişim kararları almaları gerektiğinde ortaya çıkar. Sarsılmaz bir nesnellikle kurumlarının veya siyasi hareketin geleceğini güvence altına almak için, kendilerinden sonra gelecek kişileri titizlikle seçer ve yetiştirirler.
Seçilecek olan kişinin “iyi konuşan ve ağzı laf yapan”, büyük vaatlerde bulunarak insanlara duymak istediklerini söyleyen, böylece olumlu bir ilk izlenim yaratan kişiler olmanın ötesinde, ahlak ve karakter açısından özellikleri geçmiş yaşamlarından yola çıkılarak araştırılmalıdır.
Gerçek bir vizyon
Etkili liderliğin belki de en ayırıcı özelliği vizyondur. Gerçekte hiç bir derinliğe sahip olmayanların en önemli özellikleri cüret, cesaret ve ölçüsüzlüktür. Bu kişiler iddialı konuşmalar yapar, vaatlerde bulunur, temsil ettikleri grubun gücünü beceriksiz yöneticiler nedeniyle kullanamadığını, kendileri yönetimi ele alınca, her şeyin değişeceğini söylerler. Gerçek bir vizyonun şu özelliklere sahip olması gerekir.
Vizyonu ortaya koyan kişinin bunu oluşturacak entellektüel ve zihinsel birikime sahip olması.
Bu vizyonu yorumlayacak analitik ve kavramsal zekaya sahip olması.
Bu vizyonu kendisini izleyenler için anlamlı bir mesaja dönüştürmesi.
Bu mesajı güçlü bir şekilde iletişimini yapması.
Karizmatik liderlerin ilk fark edilen özelliği, kendilerini iyi ifade edebilmeleri ve çevrelerini etkileyebilmeleridir. İlgi odağı olmaktan hoşlanır, alışılmamış davranışlarla dikkat çekerler. Ancak görünüş yanıltıcı olabilir. Örneğin sosyopatların bir bölümü de bu alanlarda çok başarılıdır. Yapılan araştırmalarda sosyopatların şu kişilik özellikleri saptanmıştır: Bencillik, kendine aşırı önem vermek, insanları kullanmak, yaptıklarından sorumluluk duymamak, gerçekdışı amaçlar, patolojik yalancılık ve kendi yalanlarına inanmak.
Psikolog Liza Marshall suçlular ve mahkûmlar üzerinde yaptığı araştırmada, yukarıdaki özelliklerin hemen hepsinin politikacılar ve karizmatik iş liderlerinin büyük çoğunluğunda bulunduğunu görmüştür.
Sonuç
Bir İngiliz atasözü şöyle der: Zenginlik bağırır, servet fısıldar. Anlam duygusu yaratan gerçek bir lider kendisinin sahip olduğu değer sistemiyle kararlar için pusula oluşturur ve böylece kendisinden sonra atılacak adımlar için temel ilkeleri belirler. Sıradan liderleri “saat sahibi lider”e, anlam duygusu yaratan lideri ise “mimar lider”e benzetebiliriz: Saat sahibi lider, sahip olduğu saat sayesinde “hem doğruyu söyler, hem de söylediği işe yarar.” Bu nedenle görevde kaldığı dönemde saygı ve hayranlık görür. Mimar lider ise “saat yapar ve kendinden sonra gelenlerin ona ihtiyaç duymadan işi yürütmesine imkân yaratır.” Böylece sadece görevi süresince değil, daha sonra, hatta öldükten sonra da hatırlanmaya ve saygı duyulmaya devam eder.