Dr. Orhan Karaoğlu - Kabil’deki iktidar değişikliğinde ilk bakışta en büyük kaybeden Batı gibi görünüyor. Çin daha fazla avantaj elde etmeyi umarken, Hindistan için durum son derece zor.
Afganistan’daki bu durum beklenenden önce geldi ve yerel halk için sonuçları dramatik görünüyor. Dış politika açısından, bu günlerin yoğun kurtarma operasyonlarından sonra, birçok devlet için şu soru ortaya çıkacak: Milyonlarca insanın hayatına Taliban’ın yön vereceği bu ülkeyi şimdi ne bekliyor? İş birliği mümkün mü yoksa Afganistan’ın izolasyonu küresel güçler tarafından mı belirlenecek? ABD, Hindukuş’tan hızla uzaklaşmak isterken Çin bölgede daha fazla nüfuz elde etmeyi düşünüyor.
ABD şu anda tahliye göreviyle ve operasyonun başarısızlığı konusundaki tartışmalarla meşgul görünüyor. Yeni Taliban rejiminin gelecekteki yönetimine ilişkin ek planlar henüz kamuoyunda tartışılmadı. ABD Dışişleri Bakanlığı sözcüsü, gelişmekte olan durumla nasıl başa çıkılacağını koordine etmek için diğer hükümetlerle temas halinde olduklarını söyledi.
Uzun vadeli sonuçlar
ABD Başkanı Joe Biden, “Afgan halkının temel hak ve hürriyetleri” için mücadele etmeye devam edeceğini açıkladı. Biden özellikle kadınların haklarına vurgu yaptı. Artık Kabil’deki yeni yöneticiler üzerinde hiçbir etkisi olmayan ABD’nin angajmanının somut olarak nasıl olacağını açık bıraktı. ABD’nin bu geri çekilmesi küresel ve bölgesel politikalar bağlamında ABD’ye uzun vadeli sonuçları olabilir. İç ve dış basında ABD’nin başarısız olduğu, bölgeyi terk edip ikinci bir Vietnam durumu yaşadığı analizlerine sıklıkla yer verildiği görülmekte. ABD’nin Afganistan’dan çekilmesini detaylı olarak analiz etmek gerekmektedir. Bu çekilme bir başarısızlığın sonucu mu yoksa bir strateji değişikliği mi derinlemesine tahlil etmek lazımdır.
AB içinde de NATO ve ABD ile ilişkiler bağlamında ilişkilerin düzeyi ve boyutu açısından gözden geçirmeler olabilir. Almanya Dışişleri Bakanı Maas, “ABD karar alıyor, biz uyguluyoruz. Avrupa’nın Washington’a bağımlılığı azaltılmalı” demesi de ilgi çekiciydi. Gündemdeki gelişmelere ilişkin Spiegel dergisine konuşan Almanya Dışişleri Bakanı Heiko Maas, Afganistan’da yaşananlar sonrasında Alman ordusunun yurt dışı görevlerinin anlamı olup olmadığının tartışmaya açılması gerektiğini dile getirdi. Almanya Dışişleri Bakanı, “Gerçekte pek çok konuda kararı Amerikalılar alıyor ve biz ABD olmadan zorlu uluslararası misyonlar gerçekleştirebilecek durumda olmadığımız için onları izliyoruz. Askerlerimizi herhangi bir yere göndermeden önce daha fazla siyasi tartışma yürütmeliyiz. Aksi takdirde, başkan kim olursa olsun sadece Washington’ın kararlarını uygulamamız tehlikesi doğuyor” demesi de bir kenara not edilmelidir.
Rusya görüşmeler yaptı
Rusya’da Taliban terör örgütü olarak yasaklanmıştı. Bununla birlikte, Moskova’da Taliban temsilcileriyle resmi görüşmeler yapıldı. Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, Taliban’ın siyasi güçleriyle konuşulduğunu ancak teröristlerle konuşulmadığını söyledi. Rusya’nın Kabil’deki yeni liderliği tanıyıp tanımayacağı hususu netlik kazanmış değil. Rusya’nın Kabil’deki Büyükelçisi Dmitry Zhirnov bu hafta Taliban temsilcileriyle bir araya geldi ve yapıcı görüşmelerden bahsetti.
Rusya bekle ve gör taktiğiyle hareket ediyor. Her şeyden önce Moskova, Tacikistan ve Özbekistan’ın güvenliğinden kaygı duyuyor ve bu iki Orta Asya devletine destek veriyor. Rusya, Tacikistan’da olası bir Taliban işgalini önlemek için bu yaz tatbikatlara katıldı. Rusya, ABD’nin Orta Asya’da askeri üsler kurmasını da engellemek istiyor. Moskova, Sovyetler Birliği’nin dağılmasından 30 yıl sonra bile bölgeyi kendi etki alanı olarak görüyor.
Çin istikrar arıyor
Çin, Afganistan’da istikrar arıyor ve komşu ülkenin terörizm için bir üreme alanı haline gelmesini önlemek istiyor. Aksi takdirde, Çin’de Sincan bölgesindeki Müslüman nüfus ve Orta Asya ile Pakistan’daki “Yeni İpek Yolu” altyapı projeleri olumsuz etkilenebilir. Pekin, Kabil’de iktidarı ele geçirmeden önce Taliban ile anlaştı.
Taliban’ın üst düzey siyasi lideri Molla Abdulgani Birader, Çin’i “güvenilir bir dost” olarak nitelendirdi. Çin’in Afganistan’ın yeniden inşasında önemli bir rol oynayabileceğini umuyor. ABD ve Rusya’nın aksine Çin, Afganistan’da ağır bir savaş geçmişi olmayan bir aktör olarak görünebilir. Çin, mali açıdan güçlü bir bölgesel güç ve Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinde veto hakkına sahip daimi bir üye. Çin, Taliban için önemli bir iş birliği ortağı haline gelebilir.
DEVAMI YARIN
Karaoğlu kimdir?
Uluslararası İlişkiler Uzmanı. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesinde Uluslararası İlişkiler Bölümünde Yüksek Lisansını “1998 Adana Mutabakatından Arap Baharına Türkiye-Suriye İlişkileri” isimli tezini yazarak tamamladı. Doktorasını Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde “Şiiliğin İran Dış Politikasına Etkileri” isimli tez çalışması ile bitirmiştir. İlgi alanları ve çalışma konuları arasında Orta Doğu Tarihi, Türk Dış Politikası, etnik, dini, mezhepsel kimlikler ve yapılar, Şiilik, İran Dış Politikası gibi konular bulunmaktadır. Daha önce “Uluslararası İlişkiler Tahlilleri” ve “Uluslararası İlişkiler Tahlilleri 2” kitaplarının editörlüğünü yapmıştır. Çeşitli mecralarda makale ve analizleri yayınlanmıştır. İngilizce ve Farsça bilmektedir.
