Kovid-19 salgınının çalışma hayatı ve çalışanlar üzerindeki olumsuz etkilerini azaltabilmek adına kısa çalışma ve fesih yasağı ile hayata geçen bir uygulama da ücretsiz izin ve nakdi ücret desteği. Bu uygulamayı ayrıntılarıyla inceleyelim..
Salgın döneminde işverene tek taraflı olarak işçiyi ücretsiz izne çıkarma hakkı tanıyan uygulama, dün kaleme aldığım yazıya konu olan fesih yasağı.
4857 sayılı İş Kanunu’na eklenen geçici 10.madde ile getirilen fesih yasağına bağlı olarak işverene tek taraflı olarak işçiyi ücretsiz izne gönderme hakkı tanınıyor.
Bununla birlikte, 4447 sayılı Kanuna yapılan ekleme ile söz konusu şekilde ücretsiz izne gönderilen işçilere nakdi ücret desteği ödenmesine ilişkin düzenleme 17 Nisan 2020’de yürürlüğe girmişti.
Salgın sürecinin devam etmesine bağlı olarak Cumhurbaşkanlığı Kararları ile fesih yasağı ve dolayısıyla ücretsiz izin uygulaması 17 Mart 2021 tarihine kadar uzatılmış durumda. Halihazırda yaklaşık bir yıldır uygulamada olan işverene tanınan tek taraflı ücretsiz izne çıkarma hakkı, iş hukukunda işçinin de onayına tabi olan normal ücretsiz izin uygulamasından farklı bir sürecin işlemesi anlamına geliyor.
Fesih yerine...
Kovid-19 salgını döneminde getirilen fesih yasağı kapsamında işverene fesih yerine işçiyi ücretsiz izne çıkarma hakkı tanındı. İş hukukuna göre normal şartlarda işçinin ücretsiz izne ayrılması ancak kendi isteği veya yazılı onayı ile mümkündür. Ancak salgın nedeniyle kanunda yapılan değişiklik ile işverene fesih yasağının sonuna kadar tek taraflı olarak işçiyi ücretsiz izne ayırma hakkı tanındı. Bu sayede, işveren işçiden onay almadan ücretsiz izin uygulamasını başlatabiliyor.
Yararlanma şartları ne?
Geçici 10. madde kapsamında ücretsiz izne gönderilip kısa çalışma ödeneğinden yararlanamayan işçiler veya herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan yaşlılık aylığı almamak şartıyla, 15 Mart 2020 ile Kanunun yürürlüğe girdiği 17 Nisan 20120 tarihleri arasında iş sözleşmesi işsizlik ödeneğine hak kazandıracak nedenlerden biri ile sona eren ve fakat diğer şartları sağlamadığı için işsizlik ödeneği alamayan işçiler nakdi ücret desteğine hak kazandılar.
Diğer taraftan, nakdi ücret desteğinden yararlanmak için başvuru işçiler tarafından değil, işveren tarafından yapılıyor. Bu bakımdan, işverenin ücretsiz izne çıkardığı işçileri aylık olarak ücretsiz iznin verildiği ayı takip eden ayın 3’üne kadar Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirmesi gerekiyor.
2021’de destek tutarı arttı
Ücretsiz izne çıkarılan işçilere kısa çalışma ödeneğinden yararlanamamaları durumunda işsizlik sigortası fonundan 2020 yılı için günlük 39.24 TL nakdi ücret desteği ödenmeye başlanmıştı. 13 Ocak 2021 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan 3423 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararı ile ücretsiz izindeki işçilere verilen nakdi ücret desteği asgari ücretteki artış oranında, yani yüzde 21.56 düzeyinde artırıldı ve günlük nakdi ücret desteği tutarı 2021 yılı Ocak ayı itibarıyla 47.70 TL olarak ödenmeye başladı. Bu anlamda, ayın tamamında ücretsiz izinde olan, yani 30 gün üzerinden nakdi ücret desteği alan bir işçiye verilen aylık destek tutarı damga vergisi kesintisi sonrasında 1420.14 TL oldu.
Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığının 13.02.2021 tarihli verilerine göre, Türkiye genelinde ücretsiz izin nakdi ücret desteğinden yararlanan çalışan sayısı 2 milyon 471 bin 134’dir. Bununla birlikte, verilen nakdi ücret desteği tutarı ise 8.265.914.051 TL’ye ulaşmıştır.
Ev hizmetleri kapsamda mı?
5510 sayılı Kanunun Ek-9’uncu maddesi kapsamında ev hizmetlerinde 10 günden fazla sigortalı çalıştıran işverenlere de tek taraflı ücretsiz izne çıkarma hakkı tanınmıştı. Bu bakımdan, söz konusu işverenlerin ücretsiz izne çıkaracakları işçilerini ücretsiz iznin verildiği ayın sonuna kadar Sosyal Güvenlik İl Müdürlüklerine/Merkez Müdürlüklerine bildirmesi gerekiyor.
Sağlık hizmeti
Nakdi ücret desteği alanlar, genel sağlık sigortalısı sayılıyorlar ve sağlık hizmetlerinden yararlanabiliyorlar. Bu kişiler, bakmakla yükümlü olunan kişi konumunda değillerse Genel Sağlık Sigortası primleri İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanıyor.
Çalışan ama izinde gösterilen işçi varsa...
Salgına bağlı olarak getirilen ücretsiz izin düzenlemesi kapsamında, ücretsiz izinde gösterildiği halde fiilen çalıştırılan işçiler olması durumunda işverene idari para cezası uygulanması söz konusu. Böyle bir durumun tespiti halinde, her işçi ve her ay için brüt asgari ücret tutarında idari para cezası uygulanıyor. Ayrıca ödenen nakdi ücret desteği de ödeme tarihinden itibaren yasal faizi ile birlikte alınıyor.
Haklı neden oluşturmaz
Kanunda ücretsiz izin durumunun işçi açısından haklı neden oluşturmayacağı ve işçinin bu nedenden dolayı kıdem tazminatı talep edemeyeceği ifade edildi. Bu anlamda, işçinin tek taraflı ücretsiz izne gönderilmesi durumunda sırf bu nedene dayalı olarak iş sözleşmesini feshetmesi ve kıdem tazminatı talep etmesi mümkün değil. Bununla birlikte, ücretsiz izin uygulaması açısından tüm işçiler aynı oranda ücretsiz izne gönderilmiyorsa ve belirli bir işçinin seçilmesinde ayrımı haklı kılan neden bulunmuyorsa, ücretsiz izin gerekçesiyle olmasa da ayrımcılık nedeniyle işçinin iş sözleşmesini feshedebileceği ve kıdem tazminatı talep edebileceğine ilişkin görüşler söz konusu.
YARIN: Gelecekte ne olur? İşçi ve işveren temsilcileri ne diyor?
