Yasalarımıza göre çocuk ve genç işçi çalıştırmak çok sıkı kural ve yaptırımlara bağlı. Çocuğun eğitim gördüğü alanda bile olsa kanunda sıralanan işlerde çalıştırılması mümkün değil.
İş Kanunu 18 yaşın altındaki çocuk ve genç işçilerin çalıştırılmasına belirli şartlarla izin vermiştir. Gençlerin eğitimleri ile birlikte meslekte deneyim kazanmaları veya doğrudan meslek sahibi olmaları amacıyla getirilen bu düzenlemelerin dikkatli uygulanması gerekir. Çocuk işçiliği ürkütücü boyutlara ulaşmış durumda. Çocukların ve gençlerin korunması gerekir. Mevzuatımızda, çocuk ve genç işçilerin çalıştırılması sıkı şartlara bağlanmıştır. İş Kanunu 15 yaşını doldurmuş gençlerin çalıştırılmasına belirli şartlarla izin vermektedir. 15 yaşını doldurmamış çocukların ise çalıştırılması yasaklanmıştır.
Bununla birlikte, 14 yaşını doldurmuş ve zorunlu ilköğretim çağını tamamlamış olan çocukların bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin de okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılmasına imkan tanınıyor.
Belirli işlerle sınırlı
İş Kanunu’nun 72. maddesine göre; 18 yaşını doldurmamış kişilerin yer altında ve su altında çalıştırılmaları yasak. Diğer işlerde çalıştırılması, Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkındaki Yönetmelik’e göre değerlendirilir. Bu yönetmeliğin 5. maddesine göre, 16 yaşını doldurmuş fakat 18 yaşını bitirmemiş genç işçiler Ek - 1, Ek - 2 ve Ek - 3’te yer alan işler dışında çalıştırılamaz.
Eklerdeki işlerin dışında 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu kapsamında mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumlarından mezun olan meslek sahibi 16 yaşını doldurmuş genç işçiler; sağlığı, güvenliği ve ahlakının tam olarak güvenceye alınması şartıyla bu yönetmeliğin eklerinde belirtilen sınırlamalara bağlı kalmaksızın ihtisas ve mesleklerine uygun işlerde çalıştırılabilirler.
Çocuk işçiler; düşme ve yaralanma tehlikesi olabilecek şekilde çalışmayı gerektirecek olanlar hariç meyve, sebze, çiçek toplama işleri, kümes hayvanları besiciliğinde yardımcı işler ve ipek böcekçiliği işleri, esnaf ve sanatkarların yanında satış işleri, büro hizmetlerine yardımcı işler, gazete, dergi ya da yazılı matbuatın dağıtımı ve satımı işleri (yük taşıma ve istifleme hariç), fırın, pastane, manav, büfe ve içkisiz lokantalarda komi ve satış elemanı olarak yapılan işler, satış eşyalarına etiket yapıştırma ve elle paketleme işleri, kütüphane, fuar, panayır ve sergi yerlerinde yardımcı işler (yük taşıma ve istifleme hariç), spor tesislerinde yardımcı işler, çiçek satışı, düzenlenmesi işlerinde çalıştırılabilir.
Reklamlarda oynayabilir
14 yaşını doldurmamış çocuklar; bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde yazılı sözleşme yapmak ve her faaliyet için ayrı izin almak şartıyla çalışabilirler.
İhtisasa uygun olsa da...
Kanuna göre, mezun gencin ihtisas ve mesleğine uygun bir iş yaptırılacak olsa bile hazırlama, tamamlama ve temizleme işlerinde, alkol, sigara üretimi ve satış işlerinde, parlayıcı, patlayıcı, zararlı ve tehlikeli maddelerin satışı, imali, işlenmesi, depolanmasında, gürültü veya vibrasyonun yüksek olduğu işlerde, aşırı sıcak ve soğuk ortamda, sağlığa zararlı ve meslek hastalığına yol açan maddelerle yapılan işlerde, radyoaktif ve zararlı ışınlara maruz kalınan işlerde, fazla dikkat isteyen ve aralıksız ayakta durmayı gerektiren işlerde, parça başı ve prim sistemi ile ücret ödenen işlerde, iş bitiminde evine veya ailesinin yanına dönmesine imkan sağlamayan işlerde, fiziki ve psikolojik yeterliliklerinin üzerinde olan işlerde, eğitim, deney eksikliği, güvenlik konusunda dikkat eksikliği getirme ihtimali olan işlerde, para taşıma ve tahsilat işleri ile gece dönemine rastlayan sürelerde yapılan işlerde 18’ini doldurmayan işçiler çalıştırılamaz. İşçiler sıklıkta muayeneden geçirilir.
Çalışma süreleri sınırlı
Temel eğitimini tamamlamış ve okula gitmeyen çocukların çalışma saatleri, günde 7 ve haftada 35 saatten fazla olamaz. Çocuk ve genç işçilerin günlük çalışma süreleri, 24 saatlik zaman diliminde, kesintisiz 14 saat dinlenme süresi dikkate alınarak uygulanır. Okula giden çocuklar, eğitim saatleri dışında olmak üzere en fazla günde 2 saat ve haftada 10 saat çalışabilirler. Sanatsal işlerde çalıştırılan çocukların okula gitmedikleri dönemde çalışma saatleri günde 5 ve haftada 30 saatten fazla olamaz.
Artırılmış dinlenme süresi
Çocuk işçilere 2 saatten fazla 4 saatten az süren işlerde 30 dakika, 4 saatten 7.5 saate kadar olan işlerde çalışma süresinin ortasında 1 saat olmak üzere ara dinlenmesi verilmesi de zorunludur. Hafta tatili izinleri ise kesintisiz 40 saatten az olamaz. Ayrıca, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalıştırılamazlar.
Çocuk işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi 20 günden az olamaz ve izin kesintisiz kullandırılır. İşçinin talebiyle izin en fazla ikiye bölünerek kullandırılabilir. Okula devam edenlere izin tatil döneminde verilir.
