Bu hafta Sohbet Odası'nda Diyanet İşleri Başkanı Profesör Ali Bardakoğlu konuk oluyor...

Dindarlığımız değişime sorgulanmaya açıktır Kimdir? 1952de Kastamonu Tosyada doğdu. 1970te İstanbul İmam Hatip Lisesinden mezun oldu. 1974te İstanbul Yüksek İslam Enstitüsünü bitirdi, 1975te İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun oldu. 1993te Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesine atandı. 1994te profesör unvanı almaya hak kazandı. Yaklaşık 9 yıl sürdürdüğü görevinin ardından geçen yıl Diyanet İşleri Başkanlığına atandı. 6 kitabı ve 60ın üzerinde bilimsel makalesi bulunuyor. Modernleşme, çağdaşlaşma, batılılaşma, bunlar iç içe kavramlar. Türkiye, 200 yıldır bu çağdaşlaşma koşusunun heyecanını yaşıyor. Batı açısından baktığımızda, gelişmesini tamamlamaya çalışan bir ülkeyiz. İslam dünyası açısından ise hayli önde gidiyoruz. Burada asıl üzerinde duracağımız şey dindar ve dindarlık kavramıdır. Bir insan dindarlığını nasıl kurmalı, inşa etmeli, sorgulamalı.Din peygamberlerin getirdiği bir öğreti. Ama dindarlık bizim o öğretiyi, dini kendi hayatımıza aktarıp onu örneklendirme çabamızdır. O halde din, nasıl reforma tabi olmazsa, dindarlığımız da aksine o derece değişime ve her gün yeniden sorgulanmaya açıktır.. Sayın Başkan, Diyanetteki görevinize başlarken modern Müslümanlık tanımı yapmıştınız. Türkiye geçen bayramı İstanbuldaki kökten dinci eylemlerin şoku ve acısı altında geçirdi. 11 Eylülü çağrıştıran terör dalgası dindeki hoşgörüye de meydan okuma niteliğindeydi. Yaşadığımız çağda İslamı nasıl algılamak gerekiyor? Reformla dine yeniden şekil vermeyi kastediyorsak, peygamberlerin getirdiği Allahın gönderdiği din zaten çok geniş yelpazesi olan bir öğretidir. Biz ona yeniden şekil vermek yerine, kendi dindarlığımızı yenileştirme, modernleştirme ve çağa göre anlamlı hale getirme imkânına sahibiz. Yenilenme bize göre dinin yorumunun yenilenmesidir. Dindarlığımızın, dine bakışımızın yenilenmesidir. Onu din olarak gören kişiye göre ise bu dinde reformdur. Dinde reform konusu biraz da din hakkındaki bilgilerimizin doğruluğuyla alakalıdır. Dinde reform olmaz mı ? Sadece belli ibadetleri yaparak Allaha ve insanlara karşı, insan olmamızın borcunu yerine getirdiğimizi iddia edemeyiz. Ahlak, Allaha inandığımızı ve ona bağlı olduğumuzu davranışlarımıza yansıtma bilincidir. Ahlaklı olmak için dindar olmak şart değil ama dindarın mutlaka ahlaklı olması lazım. Seküler ahlakı da Türkiyede oluşturalım. Biz dinin ve dindarlığın ahlaki boyutunu fazla öne çıkaramadık. Sadece namaz kılan, oruç tutan, hacca giden insan değil, aynı zamanda davranışlarında o erdemi gösterebilen, toplumun hepsini kucaklayabilen bir ahlakı savunabilmeliyiz. Mesela kadına karşı kullanılan şiddet, töre cinayetleri var ve bu şiddet günümüzde bilhassa bizim doğu toplumlarında dinin de onayladığı bir şiddet olarak algılanıyor. Bizim bunu önlememiz, düzeltmemiz lazım. n Sadece ibadetleri yerine getiren ritüel ağırlıklı dindarlık yerine ahlak eksenli dindarlığı savunuyorsunuz. Vaazların, hutbelerin içeriğini değiştirmemiz ve bu içeriğe inanan din görevlisi ordusunun yetişmesi gerekiyor. Yani eğitenlerin eğitilmesi gibi zor bir görev. Töre cinayetlerinin dinle ilgisi yok, tamamen gelenekten kaynaklanan bir bağnazlık olduğunu anlatmalıyız. İslam dünyasında kadın sorunu yok mu var, diz boyu... Kadını olumsuz gören bölümler İncilde çok fazladır. Töre cinayetlerini önlemede ne yapabilirsiniz. Bağnazlıkla mücadele konusunda Diyanetin mesajları yerini buluyor mu? Sosyologlar bunu bir modernleşme türü olarak görüyorlar. Aynı din Afganistanda çok farklı yorumlanırken, Türkiye örneğinde daha modern çizgide algılanabiliyor. Müslümanlar kadının örtünmesini 14 asırdır dinin gereği olarak görüyorlar. Örtünmek dindarlığın yegâne şartı değildir. Dindarlığın olmazsa olmaz şartı, inanmaktır, imandır. Modern dindarlıkta bireysel özgürlükler, tercihler öne çıkar. Kadınların tercihine de saygı duyulmalı. Zorlama olmamalı. Türbanın, kadını toplum yaşamında daha görünür kıldığı görüşünden yana mısınız? Nilüfer Gölenin modern mahrem tezi... Hayır. Din ve siyaseti özdeş sayar da dinden bir siyaset teorisi üretirsek, bu sefer içinde bulunduğumuz topluma özgü bir din üretmiş oluruz. Din siyaset ile özdeşleşemez. Dinin dayattığı bir siyasal model var mı? Sınırlandırıyor. Dinin yanlış anlatımına ve tanıtımına yol açıyor. Siyasal rejimler ile dinleri örtüştürmemek ve yarıştırmamak gerekiyor. Bir ara Türkiyede 60lı yıllarda kapitalizm, sosyalizm ve İslam üçlüsü tartışıldı. İslam bir ideoloji gibi ekonomik, siyasal bir sistem gibi uygulanmaya çalışıldı. Halbuki bu yanlıştı. Dinler birbiriyle, Hıristiyanlık, Yahudilikle mukayese edilebilir. Siyaset ve dini aynı düzleme çekersek yanlış yaparız. Siyasal İslam dini sınırlandırıyor mu? Çağımız İslam dünyasındaki totaliter rejimlerin dini argümanları kullanması nedeniyle Batıda ve bizim entelektüellerimizde şöyle bir yargı oluştu: Demek ki din demokrasiye, insan haklarına fazla elverişli değil. Daha çok totaliter rejimleri besleyen bir kaynak. Türkiye örneği bu bakımdan çok önemlidir. Demokrasinin, dinle birlikte laikliğin, dinle birlikte modernleşmenin, Rönesansların olabileceğinin çok güzel örneği. İslam ve demokrasi bir araya gelmesi olanaksız kavramlar mı? Ortadoğu rejimleri niye totaliter rejimlerle yönetiliyor? Türkiye gibi 200 yıldır çağdaşlaşma mücadelesi veren bir ülkede, bu çizginin değişmesi, ilerlemeden vazgeçilmesi mümkün değil. Çağdaşlık hedefi, Müslüman halkımızın içselleştirdiği bir çizgidir. Yani empoze edilmiş bir şey yok. Türkiyede siyasal İslam tehlikesi görmüyorum. Din siyaset ilişkilerinde daha iyiye gideceğimizden eminim. 600 - 700 yıllık Osmanlı tecrübesinden de biliyoruz ki, din ve devlet ilişkilerini belli bir ayarda tutabilmiş ve birbirinden ayırabilmişiz. Başbakanlık Müsteşarı Ömer Dinçerin değişmeyen görüşleri, toplumu İslamileştirme projesinin savunulduğunu gösteriyor. Cumhuriyet, dini toplum yaşamından çıkarmadı. Bir alan ayrımı yaptı. Diyaneti kuran Atatürk. Diyanet, Cumhuriyete özgü bir anlayış ifade eder ve bugün Türk dünyası için aslında model olmaya namzet bir anlayıştır. Cumhuriyetin laik niteliği üzerinde bugün tereddüt yaratılması doğru mu? Yahudi de başbakanını öldürdü Şiddet ve terör dinden kaynaklanmaz. Ancak olayların analizi doğru yapılmalı. İslam dünyası da Batıda kendini sorgulamalı. Az gelişmiş ülkeler ile gelişmiş ülkeler arasında bugünkü kadar uçurum olmalı mıdır? Küreselleşme ve modernleşmeyle birlikte şiddet ve terör de tırmandı, neden? Kimliğini kaybetmiş gelecek umudu olmayan işsiz güçsüz insanlar, sığ bir dini bilgiye sahipseler, çok kolay teröre şiddete bulaştırılabiliyor. Şiddet İslama özgü değil. Yahudilikte de adam gitti başbakanını öldürdü, Tanrı böyle istiyor diye. Din, çok güçlü bir duygu, onu siz iyiye yöneltirseniz Mimar Sinan çıkar, Mevlana çıkar. 11 Eylül sonrası İslam ve terör tartışması sizi rahatsız ediyor mu? Araştırıyoruz. Kapalı kapılar ardında, dinin kutsala bağlılık duyguları kullanılarak ve sığ bilgiyle beyinleri yıkanmış insanların yaptığı eylemler. Diyanet olarak İstanbuldaki 15 - 20 Kasım saldırılarını yapan intihar eylemcilerinin geri plandaki ilişkilerini, onları katliama yönlendiren kökten dinci motivasyonun arka planını araştırdınız mı? Şöyle düşünelim, 14 asır içerisinde yazılmış milyonlarca kitap var. Siz bir şahsın beynini yıkayıp, onu bir hedefe kilitlemek istiyorsanız ve o adamın da az çok dini heyecanı, bilinci varsa kitaplardan kavramlar bulur, beynini yıkarsınız. İslami cihat, kutsal savaş gibi kavramlardan etkilenmiş olabilirler mi? Bunlar dine ait değil, kültürlere ait kavramlardır... Genelleştirilemez diyorsunuz. Kuran, şiddeti onaylamaz Hayır, Kuranda terörü, şiddeti onaylayan hiçbir ifadeye rastlayamazsınız. Hıristiyanlık, Yahudilik için de geçerli. Darülharp gibi kavramlar, Emeviler döneminde oluşturulan kültürün ürünüdür. Terör bir insanlık suçudur. Yani Filistinde olanlar, İsrailde olanlar, bunları onaylamak mümkün değil ama sadece kınamak yetmiyor. Kaynağına inmek, kurutmak ve insanlara din konusunda doğru, sağlıklı bilgi vermek gerekiyor.. Kuranda şiddeti kutsayan ayetler var mı? Ben Avrupadaki görüşmelerimizde hep Türkiye modelinin diğer İslam ülkelerine göre çok daha farklı olduğunu, Avrupanın modern hayatıyla uyum sağlamada Türkiyedeki din anlayışının büyük bir avantaj sağlayacağını anlatıyorum.Allah dileseydi, tüm insanları tek tip, tespihin taneleri gibi aynı çizgide yaratırdı. Türkiyedeki modern İslam anlayışının Avrupaya getireceği en güzel şey, İslamın hoşgörülü, sevgi ve barışa dönük yüzünü tanıtmadaki başarısı olacaktır.11 Eylülden sonra Türkiyedeki modern, demokratik, laik, insan haklarına, çevreye duyarlı İslam anlayışıyla Avrupanın daha yakından ilgilendiğini ve bize kapılarını, gönüllerini daha fazla açtıklarını görüyoruz. Türkiyenin gelecekte AB üyesi olması Hıristiyan ve İslam dünyası arasında hoşgörü ortamınına ne tür katkı yapar? Alevilik Şiadan kaynaklanmıyor Kapalı kapılar ardında Kuran okutulmasını ve Kuran okutma adı altında başka işlerin yapılmasını önlemek istedik. Bir rejim tartışması haline getirilecek bir konu değildi ama Türkiyede çok sağlıklı bir iletişimin olduğu söylenemez. Din üzerinden çok fazla siyaset yapılıyor. Gerilim üretilmesine razı olamazdık. Yönetmeliği çektik. Diyanet İşlerinin Kuran kursu yönetmeliği tepki alınca çekmek zorunda kaldınız. Neyi amaçlamıştınız? Atacağız tabii, toplumun tüm kesimlerini kuşatan bir Diyanet olmasına özen göstereceğiz. Sadece 50sinden, 60ından sonra camiye gidenlerin Diyaneti değiliz. Figüratif bir din kurumu olmak istemiyoruz. Bilgiyi esas alarak dini anlatıyoruz. İlahiyat fakülteleri Türkiyede Sünni fakülteleri midir? Hayır değildir. Üniversitelerdeki bilgi metodolojisini esas alarak, din konusunda sağlıklı bilgi üreten kaynaklardır. Çünkü, onlar din konusunda sağlıklı bilgi vermezse, bu sefer neyin hurafe, neyin doğru din olduğunu anlayamayız. Türbe kapılarında, duvarlarında medet bekleyen insanlar var. Dinin değerlerini sadece şiddetle kullanmıyor ki... Kutsala bağlılık, dindarlık, işte birçok alanda sömürülüyor. Biz bunlarla sağlıklı bilgi üreterek mücadele ederiz. Tartışmalı konulardan birisi de Diyanetin yapılanması meselesi. Alevilerin Diyanette temsili. Adım atacak mısınız? Aleviler bizim Müslüman kardeşlerimizdir. Aleviliğin ayrı bir din olarak görülmesine tahammül edemeyiz. Alevilik, İslamın içinde bir kültürel anlayıştır, mezheptir. Üst kimlik Mülümanlıktır. Diyanet Sünni bir kuruluş değildir. Böyle bir imaj oluşmuş. Ben Diyanet İşleri Başkanlığının Türkiyede yaşayan gayrimüslimlere de eşit mesafede bir kurum olmasına özen gösteriyorum. Tabii Diyanetin, Sünni bir kurum olarak algılanmasına yol açan yanlışlar varsa onların düzeltilmesi lâzım. O algılamayı tamamen görmezden geliyor değilim. Alevilerin temsili nasıl olacak? Öncelikle Alevi kaynaklarını neşredeceğiz... Kültürel kaynaklarının ortaya çıkması lazım ki, Sünnileri Alevileri az dindar, çok dindar noktasından çıkarıp söylemimizi ortak paydamız olan İslam çizgisine çekmemiz lazım. Anadoludaki Alevilik, Osmanlı döneminde Sünnilik, halifelik içinden çıkmış bir eğilimdir, Şiadan kaynaklanan bir şey değildir. Anadolu kültürünün bir parçasıdır. Diyanette bir araştırma merkezi kuracağız. Orada Müslümanlık üst kimliği altına girebilen kültürlere nasıl bir din sunabilirizin programını yapacağız. O bakımdan ağır hareket ediyoruz, çünkü bunların bilimsel verilere dayanması gerekiyor. Kafanızda bir model var mı?