Sofi Oksanen: Şu zamanda vurgulanması gereken öyküleri anlatıyorum

Finlandiya doğumlu yazar Sofi Oksanen, 4 Mayıs'ta başlayan ve 12 Mayıs'a dek sürecek olan 10. İstanbul Uluslararası Edebiyat Festivali (ITEF) kapsamında geçen cumartesi Bomontiada'da ilk kez Türk okuyucularıyla buluştu. 'Güzellik, Hayat ve Başka Trajediler' başlıklı konuşmada, yazarın geçtiğimiz aylarda Türkçede yayımlanan üçüncü romanı 'Norma' ve Oksanen'in edebiyatı konuşuldu. 4 yıl önce 22 Mart 2014'te Milliyet gazetesine verdiği röportajda Yasaklar sanatın gücünü gösteriyor diyen, 'Estonyalı bir annenin kadın hikâyeleri anlatmayı önemseyen kızı' Oksanen'le bir araya geldik. Sürpriz video ise MaykBook'ta... * Türkçeye çevrilen üçüncü romanınız 'Norma'nın diğer kitaplarınızdan en önemli farkı sizce ne? - 'Araf' da 'Stalin'in İnekleri' de Estonya'nın yakın geçmişine dair kitaplardı. Totaliter rejimler altında yaşayan sıradan insanların hikâyelerini ele alıyordu. Tarihi konu edinen romanlar yazarken otomatik olarak kitabın bir karakteri, halihazırda belirli bir iskeletiniz mevcut oluyor ve bu iskeletin içerisine çeşitli eklemeler yaparak zenginleştirebilmeniz mümkün hale geliyor. 'Norma' ise 'güncel' bir konuyu işliyor. Ama yine de aralarında bir bağ da var. Önceki romanlarımda psikolojik travmaların gelecek kuşakları nasıl etkilediğine yer vermiştim. 'Norma'da da farklı bir biçimde olsa da geçmiş ve gelecek arasında bağ var; bu kez karakterlerin kalıtımdan, biyolojik mirastan duyulan korku var. * Tarihi konu edinen romanlardan sonra sizi bir anda 'Norma' gibi 'büyülü gerçekçi' bir roman yazmaya iten şey neydi?- - Eskiden kendimi realizmin etkisinde bir yazar olarak görürdüm. Tabii bunu düşünmemde tarihi konu edinen romanlar yazmamın etkisi vardı. Sonuçta yorumlamaların katılmasıyla romanlaşsa da kökende yaşanmış olaylardan bahsedildiği için realizm olmak zorunda. Ve propaganda eleştirisi almamak için oldukça dikkatli ve gerçekçi olmak zorundasınız. 'Norma'ya yanlışlıkla başladım diyebilirim. Bir haftalık boşluğum vardı ve o ana dek hiç yazmadığım bir şeyler yazmak istiyordum. En sevdiğim masal 'Rapunzel'in postmodern halini yazmak istedim. Bir hafta sonra 100 sayfayı geçtiğinde oldukça eğlenceli buldum, öyküyken romana dönüştü. Her zaman uzun öyküleri novellalara göre kendime daha yakın buldum. Kitabın kökeninin 'Rapunzel' olması nedeniyle masalın orijinalindeki o 'büyülü gerçekçi' havayı bozmak istemedim. * Kitaplarınız polisiye türünde zannediliyor. Halbuki polisiye olamayacak kadar çok katmanlı. Peki yanlış etiketlenmeler sizi rahatsız ediyor mu? - İngiltere'de kitaplarımı İskandinav polisiyesi raflarında görüyorum. Elbette işin satış kısmı var, anlayabiliyorum. Sonuçta okuyucular dünya edebiyatı rafından ziyade İskandinav polisiyelerine daha çok ilgi duyuyorlar ve bu şekilde pazarlanması daha kolay oluyor. Bir Macar arkadaşım İskandinav polisiyesi rafında benim kitabımı görmüş. Bana dedi ki Onlar için eğlence bizim için ise gerçek... Ama tabii ki tarihi temel alan bir roman yazdığınızda nerede yayınlandığı da önemli. Batı kültüründe büyüdüm. Aynı zamanda Sovyet kültürünün etkileri de var. Fakat elbette dünyaya Batı'dan bakıyorum. * Sovyet dönemini ele alan kitaplar yazmış bir yazar olarak çağdaş Rus edebiyatı hakkında ne düşünüyorsunuz? - Çok şahane çağdaş Rus yazarlar var. Ancak birçoğu Rusya'da yaşamıyor. İfade özgürlüğü konusu Rusya'da oldukça karmaşık. Sovyet döneminde sakıncalı bulunan bir kitap yasaklanıyordu. Çözüm basitti. Ama şimdi prensipte kitaplarınızı basabiliyorsunuz. Ama kitapçılarda ne kadar görünür ve okuyucuyla buluştuğu konusu şüpheli. Rusçaya çevrilmiş iki kitabım var. Rus medyasında o kitaplar hakkında ne kadar yorum yapılabiliyor şüpheli. Rus medyasında ne kadar görünür ya da ulaşılabilir olduğu meçhul. Gizli kısıtlamalar da elbette ifade özgürlüğünü kısıtlamaya yönelik. Kitapçılar seçkilerine dikkat etmek zorunda. * Estonyalı olmayı önemsiyorsunuz. Müzikten edebiyata Estonya aslında çok zengin bir potansiyel barındırsa da dünya yeteri kadar Estonyalı sanatçıların farkında değil. Kitaplarınızı Tallinn'de yazsaydınız dünyanın keşfetmesi daha zor olur muydu sizce? - En önemli problem çevirmenler. Estoncadan diğer dillere ve aynı şekilde diğer dillerden Estoncaya çeviri yapabilecek çevirmen sayısı kısıtlı. Bir diğer faktör de maddi imkânlar konusu. Estonyalılar, İsveçliler gibi özgüvenli değil. Kendi içlerinde özgüvenli olsa da dışarıya karşı da öyle olmalılar. Baltık ülkeleri kimliklerini yitirmeden hayatta kalmayı başarmışlar. Bu başlı başına bir özgüven sebebi olmalı. Finlandiya'nın yerini bilmeyenlere İsveç'in yanındaki ülke deyin. Herkes İsveç'i biliyor. Derhal akıllarına tatlı bir ülke imajı gelecek. Finlandiya'yı tam bilmeseler bile İsveç'ten ötürü sizi otomatik olarak sempatik bulacak. Estonya'nın böyle bir şansı yok ne yazık ki. * Kendi kendinize Bu öyküleri mutlaka anlatmalıyım diye bir misyon yüklediğinizi düşünüyor musunuz? - Dünyada bir şeyler ters giderken tepkimi bir tek yazarak ortaya koyabilirim. 'Stalin'in İnekleri'ni yazmaya başladığımda şunu fark etmiştim: Batı'da insanlar Sovyetler Birliği dönemi hakkında artık o kadar da kafa yormuyor. Bir şeyler yapmalıyım dedim. Batı Avrupa, Demir Perde ülkelerinin bir gecede kendileri gibi olacaklarını sandılar. Totaliter rejimde yaşamadıkları için empati kurmakta zorlanıyorlar. Edebiyat ise algılanabilir kılıyor. * Çağdaş dünya edebiyatından hangi yazarları takip ediyorsunuz? - Tataristanlı yazar Guzel Yakhina'nın 'Zuleikha Opens Her Eyes' kitabını çok başarılı bulmuştum. Sibirya'ya sürgün edilen bir Tatar kızın nasıl hayatta kaldığını anlatıyor. İmkânsız koşullarda hayatta kalma öyküsü. Yakhina'nın bu hikâyeyi baskılara ve türlü inkârlara rağmen yazmasını değerli buluyorum. Norveçli yazar Kim Leine'yi de özellikle tarihi roman sevenler için önerebilirim. * Nobel Edebiyat Ödülü'nü veren İsveç Akademisi'ndeki cinsel taciz skandalı gündemde. 2013'te İsveç Akademisi tarafından verilen 'Nordic Prize' ödülünü kazanmıştınız. Sizce Nobel'in prestiji zedelendi mi? - İsveç Akademisi tarafından ödüllendirildiğimde akademiyi gözlemleme şansım oldu. Profesyonellikten ve sistemin işleyişinden etkilendim. Adaylar hakkında uzun araştırmalar yapılıyor. İsveç Akademisi'ndeki krizin çözülmesi önemli. Yanlış yapmaları ya da güçlerini kötüye kullanmaları onların alanlarında uzman olmadığı anlamına gelmez. Uzman olmaları da kötü davranışlarının kabullenilmesi anlamına gelmez elbette. Bu olay gücün yanlış kullanımına ilişkin net bir örnek oldu. Ve sadece İsveç değil tüm dünyanın meselesi. Hayat boyu müthiş ayrıcalıklar elde etmek çok tehlikeli. Güç, tehlikeli ve zehirli. İnsanı kör ediyor ve karakterini değiştiriyor. * Sizi yazmaya motive eden şey nedir? - Yapmaya çalıştığım şey özellikle şu zamanda söylenmesi, vurgulanması gereken öyküleri anlatmak. Sanatın anlamını Audre Lorde'un Sessizliğin seni korumayacak sözü çok iyi anlatıyor. Edebiyat ise empati kurmayı öğretiyor. Açık fikirli olmak, algılayabilmek. Politikacıların yaymaya çalıştığı hayali düşmanlar edebiyatla yok oluyor. * Kitaplarınızı Fince yazıyorsunuz. Peki birbirine oldukça yakın olan Estonca ile Fince arasında en önemli fark sizce ne? - Estonca ile Fince aynı dil grubunda olsalar da, birbirlerine çok yakın dursalar da aralarında aslında ciddi farklar var. En önemli örnek 'Sen/Siz' ayrımı. Estoncada 'Siz' diyebilirken Fincede böyle bir durum yok. Dolayısıyla Estoncada ifadeler, tanımlar Fince ile kıyaslandığında çok daha kibar. Kitaplarımı Fince yazdığım için Estonya kökenli bir karakterin diyaloglarını yazarken sıklıkla karşılaştığım bir farklılık. * Türkiye'den bakıldığında Estonyalı bir kadın ile Finlandiyalı bir kadının güzellik normlarının aynı olduğu düşünülebiliyor. Sizce iki ülke arasındaki güzellik normları gerçekten aynı mı yoksa ciddi farklılıklar var mı? - İki farklı sistemde büyüdüm. Bir Finlandiyalı ya da İskandinavyalı birine göre güzellik normlarına göre daha hassasım. Güzellik anlayışı iki ülkede bambaşka. Farkları gözlemledim. Finlandiyalı kadınlar 70'lerde ya da 80'lerde daha çok pantolon giyiyordu. Makyaj yapmayı sevmezlerdi. Ben etek giymeyi çok seviyorum. Mesela 80'lerde her ne kadar şimdi değişse de etek giyen kadınlara 'hafif' gözüyle bakılıyordu. Halbuki Estonya'da kadınlar belki de isyankârlıkla çok daha güzellik takıntılı. Her zaman etek giymeyi severler, tek tip ruj çeşidi olduğu dönemlerde bile. twitter.com/mayksisman instagram.com/mayksisman youtube.com/mayksisman can.sisman@milliyet.com.tr