Sabahattin Ali bize ne anlatmak istedi, biz ne anladık?

Yaşamında ‘Kürk Mantolu Madonna’, ‘Kuyucaklı Yusuf’ ve ‘İçimizdeki Şeytan’ gibi unutulmaz eserlere imza atan Sabahattin Ali, 25 Şubat 1907 tarihinde, Osmanlı’nın son döneminde, asker kökenli bir ailenin çocuğu olarak Gümülcine’de doğdu. Yazı yazmaya ise Öğretmen Okulu’na girmesi ile başlayan Sabahattin Ali, ilk öykü ve şiirini bu dönemde yazdı. Fakat o dönemde yazdıkları sadece okul gazetesinde ve bazı dergilerde okunabiliyordu. Öğretmen olarak atanmasının ardından bir süre Anadolu’da öğretmenlik yaptı ve sonrasında Almanya’ya gitti. Almanya’da okumaya çok önem verdi ve sosyalist düşünce ile bu dönemde tanıştı. 1930 senesinde ülkeye dönen Sabahattin Ali, aynı yıl Resimli Ay dergisinde Nâzım Hikmet’le tanıştı. İlk toplumsal gerçekçi öyküsü “Bir Orman Hikâyesi”, bu dönemde yayımlandı. Sinop Cezaevi’nde geçirdiği tutukluluk döneminde, hepimizin diline dolanan şiirler yazdı. Bu şiirler daha sonra bestelendi ve o şarkıları, Sabahattin Ali’yi tanıyan tanımayan yaşlı genç, hepimiz biliyoruz. ‘Aldırma Gönül’, ‘Leylim Ley’, ‘Göklerde Kartal Gibiydim’, ‘Dağlar’, ‘Çocuklar Gibi’, ‘Geçmiyor Günler’ ve daha birçok şarkı, Sabahattin Ali’nin sanatsal bakışını ne de güzel anlatıyor. 1935 senesinde Aliye Hanım ile evlendi Sabahatttin Ali ve çiftin 1937 senesinde kızları Filiz dünyaya geldi. Soyadı Kanunu çıkmasının ardından ailesine “Şenyuva” soyadını verilse de yazar, babasının ön adı olan ‘Ali’yi kullanmak istedi. Sabahattin Ali, Aziz Nesin ve Rıfat Ilgaz ile birlikte ‘Marko Paşa’ dergisini çıkarmaya başladı. ‘Marko Paşa’, tek parti döneminde beklenenden fazla ilgi gördü fakat bir süre sonra kapatıldı. Sonrasında ise ‘Malum Paşa’, ‘Merhum Paşa’ gibi isimler alarak inatla çıkmaya devam etti. Hatta ‘Marko Paşa’nın başında bugünlerde motto diyebileceğimiz sözleri şu şekildeydi: “Toplatılmadığı zaman çıkar.” veya “Yazarları hapiste olmadığı zaman.” Şikayetler, davalar, yeniden tutuklamalar derken tüm bu baskılardan bunalan Sabahattin Ali, yurt dışına kaçma girişiminde bulundu ve kaçarken ‘Istranca Ormanları’nda bundan tam 72 sene önce öldürüldü. Bugün, hala daha Sabahattin Ali’nin yaşamını, eserlerini konuşuyorsak bu çok değerli bir şey. İnceliğiyle, komikliğiyle, yaşadığı baskılarla mücadelesiyle, kaçmasıyla, kaçamamasıyla, keskin zekâsıyla kısa bir yaşam süren Sabahattin Ali, hayata dair ne varsa bunu en yaraşır biçimde ve çok güzel bir sadelikle anlattı. Peki biz ne anladık? Açıkçası Sabahattin Ali’yi anlamadan önce edebiyattan, kitaplardan, kelimelerden ne anladığımızı düşünmemiz lazım. Popüler olmanın çok da matah bir şey olmadığı 1900’lü yıllarda, üretilen her şeyin ne kadar da kaliteli olduğunu görüyoruz. Bugün geçmişe neden bu kadar özlem duyduğumuzu düşünsek belki de neyi anlayıp anlamadığımızı göreceğiz. Çünkü okumak başka bir şeydir, okuyor gibi görünmek başka. Sabahattin Ali’nin 1940’da yazdığı ‘İçimizdeki Şeytan’ adlı romanda ne diyordu Ömer: “Mini mini kafalarımızı ukalaca kitaplar, birbirinden çürük bilgiler, neticesi olmayan hesaplar ve Allah kahretsin, karmakarışık menfaat düşünceleri dolduruyor… Buna rağmen burnumuzu kaldırmadan bozuk kaldırımlarda yürüyüp gitmekte devam ediyoruz.” Hıfzı Topuz’un yazmış olduğu ‘Başın Öne Eğilmesin’ adlı roman, Sabahattin Ali’nin Nâzım Hikmet’ten Bedri Rahmi Eyuboğlu, Orhan Veli ve Asaf Halat Çelebi’ye; Sabiha Sertel’den Vâlâ Nurettin, Rasih Nuri İleri, Aziz Nesin ve Rıfat Ilgaz’a yayılan dostluğunu çok güzel bir şekilde işliyor. Kitapta Sabahattin Ali’nin arkadaşlarıyla olan ilişkilerini, mizah yeteneğini, Aziz Nesin ile kavgalarını, ‘Marko Paşa’ serüvenini, yaşadığı baskıları, peynircilik yapmasını, kaçmaya çalışmasını ve en sonunda ‘Istranca Ormanları’nda öldürülüşünü görüyoruz. Sabahattin Ali hakkında derinlikli bilgi edinmek isteyenler okuyabilir. twitter.com/deniz_tasdelen instagram.com/deniz.i.tasdelen deniz.tasdelen@milliyet.com.tr