Molatik Sözlük: 7 - İçecekler

Molatik Sözlük sizler için çalışmaya devam ediyor. Türk dilinde kullandığımız kelimelerin kökenine inip aslında ne anlama geldiğini araştırdığımız bu yazı dizisinde bu defa yiyecek ve içecek isimlerini sizler için ele aldık. Bakalım her gün kullandığımız bu kelimeler ne manaya geliyorlar. Sabah kahve içemeden uyanamayanlardan mısınız? İşte sizler için o kelimeyi inceledik. Kahve kelimesinin kökü Arapçadan geliyor. İlk kez 15. yüzyıldan itibaren kullanılıyor. ‘ḳahwa’ kelimesi Arapçada var o dönemde, ‘koyu şey, özsuyu’ anlamı taşıyor. Asıl çıkış yeri ise Etiyopya olduğu düşünülüyor. Türk insanının en çok tükettiği içecek malum çaydır. Çin’den dünyaya yayılmıştır. Kelime olarak ise iki lehçe üzerinden yayıldı. Gwangdong lehçesinden bize gelmiş, orada ça' olan sözcüğün dilimize geçmesiyle oldu. Bir de Avrupa’ya tê şeklinde gitmiştir. Son yıllarda onlarca çeşidi çıkan kola kelime kökeni olarak İngilizceden geliyor. Kafein bakımından zengin Afrika kökenli ceviz türü olan ‘cola’nın dünyaya entegre olmasıyla ortaya çıkıyor. Milli içeceğimiz olan ayran Türkçe kökenli bir kelime. ‘Adır’ diye bir sözcük var, ‘ayırmak’ manasında eski Türkçede. (g)An eki alıp oluşmuş. (g)An eki ise fiillerden özne adı üretiyor. Arapçadan bize gelmiş bir sözcük soda. ‘Kara şey, kara sıvı, soda’ anlamında bir kelime var ‘sawdā’. Onu dilimize soda olarak almışız, ancak ‘sodyum karbonat’ın da kısaltması olduğunu söyleniyor. Latte çok basit, İtalyanca ‘süt’ demek. Yani öyle havalı bir şey içmiyoruz, şekilden şekile girmeye gerek yok. Süt içiyoruz sonuçta. Nuri Alço denince akla gelen ilk içecek olan gazozun kökleri Fransa’ya dayanıyor. Fransızcadaki gazlı su, limonata ve sodyum bikarbonattan yapılan içecek için söylenen ‘eau gaseuse’ sözcüğünün dilimize geçmesiyle oluşmuş. ‘Gazeux’ - gazlı sözcüğüne ‘os’ eki gelmiş. Hayır ‘ekspresso’ demiyoruz, ‘k’ harfi yok kendilerinde. İtalyanca ve İngilizce kökenli olmasına karşın Latinceden türemiş. ‘Expressus’ basmak, sıkmak manasında kullanılan sözcük İtalyancada ‘espresso preslenmiş, baskıyla suyu süzülmüş, bu suretle yapılan kahve’ anlamında kullanılmış. 1989’dan sonra ülkemizde yaygın biçimde kullanılmaya başlandı. Yemen’deki bir liman kentinin adı kahveye verilmiş. ‘Mūχa’ liman şehrinin adı oradan gelen kahvelerle Fransızcaya geçmiş ve ‘moka’ olarak kullanılmış. Fransızlar Yemen kahvesine ‘moka’ demiş. Biz de aynı şekilde kullanmışız. İlginç bir kelime kapuçino. Capuchin isimli manastırdaki rahiplerin kıyafetleri keçeden yapılmış kahverengi pardesü şeklindeydi. Bu rahiplerin başlarında da büyük beyaz bir şapka olduğu için yukarıdan bakıldığında ortası beyaz ve etrafı kahverengi bir görünüm ortaya çıkıyordu. Yaklaşık olarak 16. yüzyıldayken ismi henüz konulmamış olan Kapuçino, Capuchin rahiplerinin en çok içtiği kahve türüydü. Bu rahipler sütü köpürterek kıvamını artırır ve kahvelerini bu şekilde içerlerdi. Daha sonra bu kahve türü, Capuchin rahiplerinin kıyafetlerine benzetildiği için Kapuçino ismiyle anılmaya başlandı. selcuk.bulut@milliyet.com.tr