Molatik Sözlük: 6 - Akraba

Molatik Sözlük olarak bu defa akraba ilişkilerini sizler için araştırdık. Gün içinde kullandığımız ama ne anlama geldiğini çok bilmediğimiz kelimeleri artık daha bilinçli kullanacağız. Orijinali ‘ana’ olan kelime Türkçe kökenli. 20. yüzyıldan itibaren ana, çocuk dilinin fazladan ‘N’ harfi koyması neticesinde anne olmuştur. İlginç kelimelerden birisi de ‘baba’dır. Neden ilginç derseniz, bütün dillerin kökeninde aynı şekilde oluşmuştur. Baba, papa, babü gibi örnekleri mevcuttur. Çocuk dilinde ‘ba-ba kalın sesli kişi’ olarak kullanılıyor. Hep de çocuklar işin içinde… Türkiye Türkçesi’nde ‘babacık’ anlamına gelen ‘abıca’ kelimesinin bir müddet sonrasında ‘amca’ şeklini alması sonucu oluşmuştur. Bir de ‘emmi’ var, o ise Arapçadaki ‘ˁamm’ sözcüğünün Türkçeye ‘emmi’ olarak geçmesiyle oluşmuştur. Orta Türkçe dediğimiz eski Türkçe’nin etkisiyle ortaya çıkmış bir kelime. ‘tağay/tay’ diye bir kelime var, Oğuz ve Kıpçak kökenli. Bu sözcük ‘ana tarafından akraba’ manasına geliyor. Ailenin en ilginç karakterleri hep eniştelerdir. Sürekli bir al-sat olayı içerisindedirler. Eniştenin kökeni Farsçada bulunuyor. Farsçada ‘anguşte’ diye bir sözcük var. ‘Zengin çiftçi, kodaman’ anlamına geliyormuş. Demek ki ticaret kafası buradan geliyormuş. Evlendiğiniz vakit premium paket olarak gelen akraba ilişkilerinden biri de baldızlık müessesi. Baldız, eski Türkçede ‘baltır/baltız küçük kız kardeş’ anlamına geliyormuş. Sonuçta hanımın kız kardeşi. Görümcenin ne anlama geldiğini öğrenince çok şaşıracaksınız. Yine eski Türkçe yine farklı bir bilgi. Görümce ‘körümçi’ sözcüğünden türemiş. Körümçi ise ‘görücü; falcı, müneccim’ manasına geliyormuş. O da ‘körüm’ görme, bakma fiilinden üretilmiş. Günümüzde ise ‘gelin görmeye giden kişi’ olarak kullanılıyor. Arapça kökenli bir sözcük ile karşı karşıyayız. Bizde kullanılan anlamı farklı, Araplar ‘χāla’ yani ‘teyze, annenin kızkardeşi’ olarak kullanıyor. Bizim teyze dediğimize onlar hala diyor. ‘Bibi’ diyen yörelerimiz de var. O da orta Türkçeye ait bir kelime ‘hanım, saygın kadın’ anlamı taşıyor. Teyze kelimesiyle aynı kökten geliyor. ‘Taġay - annenin erkek kardeşi’ demekmiş. Zaman içinde nasıl dönüşmüşse ‘dayı’ olmuş. Yanlış kullandığımız bir kelime ile karşı karşıyayız. ‘Kaynana’ sözcüğü kayın ve ana sözcüğünün birleşmesiyle oluşmuş. Buradaki ‘kayın’ sözcüğünün anlamı ‘kadın zevcenin babası veya ailesi’ demekmiş. Yani erkek tarafının anne babası kayınata, kaynana olmuyor. Neyse çok karıştırmayalım. Kayınço da ‘kayın eçü’ sözcüğünden türemiş. Eçü, ‘ata, dede, ağa, ağabey’ demekmiş. Çok karışık bir anlamı yok. Eski Türkçede ‘ağabeyin veya dayının karısı’ demekmiş. Çok karıştırılan bir sözcük ile karşı karşıyayız. Kuzenine yeğen diyenler görüyoruz, bu bilgiden sonra düzeltirler umarım. Yeğen, eski Türkçeden geliyor ve ‘kardeş çocuğu’ anlamı taşıyor. Uzun bir yolculuk sonrası Türkçeye geçmiştir kuzen. Önce Hint-Avrupa dillerinde oluşmuş, sonra Latinceye geçmiş, Fransızcada ‘cousin’ şeklini alıp Türkçeye katılmıştır. ‘Amca, hala, dayı veya teyze oğlu’ anlamı taşımaktadır. selcuk.bulut@milliyet.com.tr

Molatik Sözlük: 6 - Akraba

Molatik Sözlük olarak bu defa akraba ilişkilerini sizler için araştırdık. Gün içinde kullandığımız ama ne anlama geldiğini çok bilmediğimiz kelimeleri artık daha bilinçli kullanacağız.