Molatik Sözlük: 3
Molatik Sözlük olarak bu haftaki konumuz 29 Ekim ve diğer milli bayramlarda kullandığımız sözcüklerin kökenini inceleyeceğiz. Hep kullandığımız kelimelerin anlamları nelermiş? Gelin birlikte bakalım…
Cumhuriyet
Malum 29 Ekim haftasındayız. Cumhuriyetimizin kuruluş yılında cumhuriyet kelimesini incelemezsek olmaz. Cumhuriyet Arapça kökenli bir sözcük. ‘Cumhur’ çokluk, kalabalık, halk anlamı taşıyor. –iyet ise Türkçeye kazandırılırken kullanılan bir ek. Böylelikle Cumhuriyet kelimesi dilimize geçiyor.
Egemenlik
Egemenlik ilginç bir kelime. Bize Fransızca’dan gelmiş ama baktığımızda kökeni Yunancaya dayanıyor.. Eski Yunanda ‘ēgemōn’ önder, şef sözcüğü ‘ēgéomai’ olarak evrilmiş ve öncü olmak, yol göstermek anlamı kazanmıştır. Fransızca da kelimeyi alıp ‘hégémon’ olarak kullanmış. Biz de egemen şeklinde kullanmaya başlamışız.
Milli
Türkçe karşılığı ‘ulusal’ olan ‘milli’ Arapça, daha öncesinde Aramca’da kullanılan bir kelime. Araplar “bir dine, töreye bağlı kişiler” anlamında kullanılıyor. Aramlar ise bunu ‘məlal’ şeklinde kullanıyor ve ‘konuşmak, söylemek’ anlamı taşıyor.
Nutuk
Birçoğumuz kullanmıştır “Nutkum tutuldu” heh işte aynı kökenden gelen sözcük nutuk. Buradaki nutuk Arapça kökenli ‘nuṭḳ’tan geliyor. ‘Konuşma, söyleyiş’ manası vardır. Türkçe karşılığı ise söylev’dir. Bu arada mantık da ‘nuṭḳ’ köküne dayanıyor. İlginç bir bilgi.
Meclis
Şöyle bir bilgi vererek başlayayım konuya, bir kelime ‘M’ ile başlıyorsa o kelime, istisnalar dışında Türkçe kökenli değildir. İşte bir örnek daha; meclis. Arapça ‘calasa’ kökünün ‘mefail’ çekimiyle çekimlenmesi sonucunda ortaya çıkmıştır. ‘Calasa’ kelimesi ise ‘oturdu’ anlamı taşıyor. ‘Meclis’te de ‘oturulan yer, sohbet toplantısı’ manası var.
Mebus
Aha yine ‘M’ ile başlayan bir kelime. Bu da Arapça kökenli. ‘mabˁūṯ’ sözcüğünü alıp mebus yapmışız. Gönderilmiş kişi, elçi olarak anlamında kullanıyor.
Fırka
Hayır bu kelime fıkra ile ilgili değil, ikisi de ayrı şeyler. Fırka ‘ayrışan insan grubu’ anlamındadır. Fark sözcüğü de buraya dayanıyor.
selcuk.bulut@milliyet.com.tr
