Molatik Sözlük: 21 - Araç parçaları

Aslında argoda halet-i ruhiyesi iyi görünmeyen insan için “Şaftı kaymış” cümlesini kuruyoruz. Şaft, şanzımanı difransiyele bağlayan mafsal ise şaftı şanzımana ve difransiyele bağlayan parçadır. Kelime köken olarak bakacak olursak, İngilizceden dilimiz geçen “shaft” “dal, çubuk, mil, eksen” demekmiş. Biz de “şaft” olarak kullanıyoruz. Fransızca kökenli “Vite” sıfatı var “hızlı, çabuk” anlamında. O da zamanla evriliyor “vitesse” şeklini alıyor. Otomobil icat edildiğinde ise otomobilin hızını belirleyen alete ismi veriliyor. Bize de Fransızcadan geçiyor. Araçları yönlendirmekte kullanılan direksiyon Fransızca kökenli. Ancak Fransızlar da Latinceden almışlar. Latince “dirigere” sözcüğü mevcut ve “yöneltmek, yönlendirmek, düzeltmek” anlamına geliyor. Fransızcada “direction” şeklinde kullanılıyor. Otomobil direksiyonu ise “volant de direction” yani “yönlendirme tekeri” olarak kullanılıyor. Biz sadece direksiyonu almışız. Latincede “quadrans” diye bir sözcük var ve anlamı “dörde bölen, dört ana yönü gösteren yön yıldızı” anlamına geliyor. Biz direkt almamışız, Fransızcadan bize geçmiş. “Pusula yüzü, üzerinde ibrenin döndüğü bölümlere ayrılmış yüzey” manasında kullanılan “cadran” dilimize katılmış. Meme yapmasıyla meşhur bujinin kelime kökeni Fransızcaya dayanıyor. “Kandil yapımında kullanılan balmumu, fitilli mum” anlamına gelen “bougie” Türkçeye de geçmiştir. Kullanım şekli ilginç bizde ilginçtir. Sadece otomobilde değil, denizde de kullanıyoruz simit niyetine. Bir de yanlış söylüyoruz. Kelime “Şamrel” değil “Şambrel”dir. Neyse anlamına gelelim, “chambre à air” yani “hava odası, iç lastik” demekmiş. “Chambre” oda, “air” hava demekmiş. En çok merak edilen kelimelerden birisi de egzozdur. Yazılışı egzoz şekindedir. “Ekzoz mu, egzoz mu, egzos mu?” diye merak edenler için cevabını verelim. İngilizce “exhaust” sözcüğünün dilimize geçmesiyle oluşmuş. Anlam olarak da “boşalma, boşaltma, motorlu taşıtlarda gaz boşaltma işlemi ve bu işi yapan boru” demekmiş. Latinceye kadar gidiyor aslında. “Exhaurire” denen sözcüğün evrilmesiyle oluşmuş, o da “uyunu akıtıp boşaltmak, tüketmek” demekmiş. “Tampon tapa” sözcüğü Fransızcada mevcut ve “pansuman fitili, keçe, darbe emici, otomobil tamponu” anlamına geliyor. Ancak eski Fransızcada “tapon tapa” yani “tıkaç, ağızdan dolma toplarda barut sıkıştırma aracı” sözcüğünden türemiş. “Şıpoyler” şeklinde okuyanlar vardı. Otomobilin yer tutuşunu arttıran araç olan spoiler İngilizce kökenli. “Bozmak, tadını kaçırmak” anlamındaki “spoil” sözcüğünden “spoiler” oluşmuş. Onun anlamı da “bozucu” demekmiş. Argoda kullanılan bir sözcük daha. “Balataları sıyırmış” dediğimiz, delirme noktasına gelen kişiler için söylüyoruz. İspanyolcada kullanılan ve “kauçuk ağacı” anlamına gelen “balata” sözcüğü önce Fransızcaya, sonra da Türkçeye geçmiş. selcuk.bulut@milliyet.com.tr