Molatik Sözlük: 13 - Futbol terimleri

Fransızca ‘corne’ diye bir kelimeden türemiş korner. Boynuz anlamındaki kelime zamanla ‘cornier’e dönüşmüş, ‘sivri uç, açı’ demekmiş o da. İngilizceye de ‘corner’ şeklinde geçmiş. Onun manasına gelecek olursak, çok uzadı laf ‘köşe demek’. Futbolda da bu kelime kullanılıyor. Biz de ‘korner’ olarak kullanıyoruz, köşe vuruşu dışında tabii. Yine uzun bir hikâyeyle karşı karşıyayız. Bize İngilizceden geçiyor ve kelime ‘centre/center’ kökenli. O da ‘merkez’ anlamında. Peki, İngilizceye nereden geçti? Eski Yunancaya kadar gidiyoruz. ‘Kéntron’ diye bir sözcük var, manası da ‘geometride dairenin merkezi, pergelin sabit ayağı’ demekmiş. Sonra Latinceye ‘centrum’ şeklinde yerleşiyor, Fransızcaya da İngilizcedeki gibi geçiyor. Bize de ‘santra’ olarak yerleşiyor. En ilginç kelimelerden biri de kale alanı diye tabir ettiğimiz altıpas bölgesidir. Altı olmasının sebebi 5,5 metre uzunluğunun İngiliz ölçü biriminde 6 yard’a denk gelmesidir. Ama ‘pas’ nereden geliyor tam bir bilgi yok. İlginç… Hayır, kafaya takılan taçla bir alakası yok. Fransızca ‘toucher’ yani ‘dokunmak’ fiilinin önce İngilizceye geçmesi ve ‘touch’ (ta:ç) olması sonucu bizde de ‘taç’ olarak kullanılıyor. Evet, hepimiz İngilizce kökenli olduğunda hemfikiriz. Ancak onlar da Almancadan gelmiş ve ‘pislik, kokmuş’ anlamındaki ‘ful’ sözcüğünden türemiş. İngilizler de ‘foul’ olarak almış, aynı anlamı dışında ‘sporda kural dışı hareket’ şeklinde de spora monte edilmiş. En tartışmalı konulara malzeme olan penaltının kökeni eski Yunancaya kadar uzanıyor. Kullanılan kelime ‘poinḗ’ şeklinde yazılıyor ve ‘kan bedeli, kısas, cereme’ manası taşıyor. Sonra Latinceye geçiyor ‘poena’ oluyor, ‘poenalis’ oluyor ve son olarak da ‘poenalitas’ olarak kullanılıyor. Sonra Fransızcaya geçiyor. ‘Hukuk dilinde ceza’ya ‘pénalité’ deniyor. İngilizler ‘penalty’ diyor kelimeye ve futbola da uyarlanıyor. Biz de aynı şekilde kullanıyoruz. Gelelim en cafcaflı olaya. Bilmeyen birine anlatırken türlü taklalar attığımız ofsaytın kelime kökeni İngizlice. ‘Off-side’ olarak kullanılan ‘dış taraf’ manasında bir kelime. ‘Off’ kelimesi ‘ayrı dışında’, ‘side’ın anlamı da ‘taraf’ demek. Futbolun en önemli ögelerinden biri de krampondur. Rengarenk seçenekleriyle ilgi odağı oluyorlar. Krampon kelimesi Almancaya dayanıyor. Almanlar ‘çengel’e ‘krampo’ diyorlar. İngilizler de ‘crampon’ şeklinde kullanıyorlar ama anlamı ‘ucu eğri çivi, kargaburun çivisi’ manasında. O olmadan futbolun tadı olmuyor. Bir gol günlerimizi alıyor, konuşuluyor konuşuluyor… Gol’ün basit bir anlamı var. İngilizce ‘hedef, amaç’ anlamının yan sıra ‘futbolda kale, topu kaleye sokma’ manasında kullanılan ‘goal’ sözcüğü Türkçeye de geçmiş. selcuk.bulut@milliyet.com.tr