Molatik Sözlük: 12 - Oyunlar

Zekayı ve taktik bilgiyi çok fazla geliştiren satrancın kelime kökenine indiğimizde Sanskritçeye dayanıyor. ‘cáturaṅga’ şeklinde bir kelime var ve anlamı ‘dört kol’ demekmiş. Sonra Farçscaya geçiyor kelime ve ‘çatrang’ oluyor. Kültür alış verişi sonrası Arapçaya da ‘şaṭranc’ şeklinde geçiş yapıyor. Bize de oradan geliyor. Diğerlerinden farklı bir özelliği var okeyin. 1960'larda konken takımları imal eden bir firmanın adı Okey’miş ve okey takımlarını da onlar üretiyormuş. Kot’taki gibi firmanın ismi oyuna geçmiş. Ülkemizde özellikle esnafın çok sevdiği bir oyun olan tavlanın geçmişi MÖ 3000 yıllarına kadar uzanıyor. Latince ‘tabula’ diye bir sözcük bulunuyor ve bu da ‘oyun tahtası’ demekmiş. Sonra Yunancaya, oradan da Farsçaya geçmiş. Farsçada ‘ṭawla’ olmuş kelime. Bizde Farsçadaki gibi kullanmışız. İsmi konusunda çok çeşitli iddialar var ve bu iddiaların çoğu da Türk kökenli. Birinci iddia, Türkçedeki ‘bir-üç’ kelimesinin bozulmasıyla oluşmuştur. Bir-üç ifadesinin kökeni olarak ise oyun sırasında, üç elin kapalı, bir elin açık olması şeklinde bir yorum getirilmektedir. Bir başka iddia ise, 1910'lu yıllarda İngiliz subayların, bugünkü Galata Köprüsü altındaki kahvehanelerde oynadıkları bu oyuna Bridge (bridç) adını koymalarıdır. Ama kesin bir bilgi yok bu konu hakkında. Kesin bir bilgi yok pişti konusunda. Ancak ‘pişmek’ fiilinden türetildiği yönünde iddialar var. Pişpirik olarak kullananlar da bulunuyor. Poker kelimesi biraz ilginç geldi bana. Almancada ‘abartmak, böbürlenmek’ olarak kullanılan ‘pochen’ kelimesinin ‘palavra atma oyunu’ manasındaki ‘Pochspiel’e dönüşmesiyle oluşmuş. Sonra İngilizceye ‘poker’ şeklinde geçmiş. Bu kelimeyi duyunca Yeşilçam filmlerinde sorumsuz anneler geliyor nedense aklıma. Neyse konumuz kelime kökeni. Meksika kökenli bir oyun olan konkenin ismi İspanyolcadan gelmiş. ‘con quién’ yani ‘kimle?’ anlamı taşıyor. İspanyolca sözcüğün aslının “hangi kartı hangisiyle eşleştirmeli” gibi bir anlam taşıyor. Türkçede 1960'lara dek kumkam adıyla bilinen iskambil oyunuyken, Yaklaşık 1967'den itibaren özel taşlarla oynanan biçimi konken ve daha sonra okey adıyla popülerlik kazandı. Yılbaşının vazgeçilmez oyunu tombalanın kökeni İtalyancadır. ‘Düşmek’ anlamındaki ‘tombare’ kelimesin ‘tombola’ya dönüşmesi ve ‘takla, tepetaklak’ anlamı taşımasıyla oluşmuştur. Latinceye kadar gidiyor kelimenin kökü. Tekerlek anlamındaki ‘rota’ sözcüğü orta Fransızcaya ‘rouelle’ olarak geçmiş. ‘Roulette‘e dönüşüyor kelime sonra da ve kumar aletine dönüşüyor.