Molatik Sözlük: 10 - Okulda kullanılan kelimeler

Molatik Sözlük serimiz devam ediyor. Bu defa okullarla ilgili sık sık duyduğumuz ama anlamlarını çok da bilmediğimiz kelimeleri araştırdık. Bundan sonra daha bilgili şekilde söyleriz bu sözcükleri İlk dönem ya da ikinci dönem bittiğinde okuldan verilen belge olan karne, anlam olarak Latinceye dayanıyor. “Dörtlü, dörder. Bir tabaka kâğıdın ikiye katlanmasıyla oluşturulan dört yüzlü defter” manası taşıyan “quaterni” kelimesi önce Fransızcaya “carnet” olarak geçiyor. Fransızlar “defter”e böyle sesleniyormuş. Biz de oradan alıp okulda verdiğimiz kağıda “karne” demişiz. Okul kelimesinin kökeni eski Türkçeye dayanıyor. “Oku” sözcüğüne “L” harfi eklenerek oluşturulmuş. Ancak Fransızcadaki “école” kelimesinden de etkilendiği yönünde görüşler bulunmaktadır. Öğrencilerin en sevdiği anlar teneffüs anlarıdır. Tabii ki çift f harfi ile yazılıyor, buna dikkat etmek lazım. Arapçada “tanaffus” diye bir söz var. Bu sözcük “nefes”in türemesiyle oluşmuştur. “Soluk alma, soluklanma” manasında. Çocuklar da soluklanıyor haliyle. Zil çalar öğrenciler dağılır. Farsça kökenli bir olguyla karşı karşıyayız. “Zīr” diye bir sözcük var Farsçada, onun “alt, aşağı” anlamı var. Bir de “müzikte tiz ses” demekmiş. İlginç… Öğrencilerin en çok sevdiği ikinci sıradaki anlar sömestr tatilidir. Birinci sıradaki de okulun yaz tatiline girdiği anlar tabii ki… Sömestr kelimesi tipinden de anlayacağınız üzere Fransızcadan geliyor. Ancak oraya da Latinceden gelmiş. “Semestris” diye bir kelime var, o da “altı aylık süre” anlamında. “sex, se- altı mens ay” kelimelerinin birleşmesiyle oluşmuş. Fransızlar “semestre” olarak alıp kullanmış, biz de oradan aynı şekilde almışız. Bu kelime belli, Türkçe kökenli. “Ön” sözcüğünü “lik” ekiyle türetmişiz. Bir tüyo vereyim; bir sözcük “M” ile başlıyorsa, %90 Türkçe değildir. Arapça olma olasılığı da çok yüksektir. İşte o kurala uygun olarak bir Arapça kelimeyle karşı karşıyayız. “Mufradāt” kelimesi Arapçada “birimler, bölümler” anlamı taşıyor. Arapça, Aramiceden aldığı bir kelime olarak karşımıza çıkıyor. “Midraş” diye bir sözcük bulunuyor Aramicede ve “Tevrat tefsiri” demekmiş. Araplar da “dini metni yorumlama, vaaz verme” olarak kullanılan “dars” kelimesini türetmiş. Biz de Arapçadan alıp dilimize monte etmişiz. Pazar gecesi tebeşir tozu yutup ateşini çıkaranları bir yana bırakalım. Farsça kökenli ve ilginç bir anlamı var. İran’da “tabāşīr” diye bir söz var. İki anlamı var bu kelimenin; Birincisi “şeker kamışı şekeri”, ikincisi “tebeşir veya alçı, beyaz madde”. Çocuklar sanırım ilkini baz alıp tozunu yutuyorlar. Şaka şaka… Ben Milli Eğitim müfettişlerinden Hüseyin Şevki Topuz! Kendisini Hababam’dan çok hatırlarız, okullarda da zaman zaman görmüşüzdür. “Sorguladı, denetledi” anlamı olan “Fattaşa” kelimesini Araplar kullanmış. Sonra da “teftiş eden, sorgulayan” şeklinde evrilen “mufattiş” kelimesi ortaya çıkmış, biz de “müfettiş” olarak almışız. selcuk.bulut@milliyet.com.tr