Marina Abramovic'in Akış/Flux sergisi kaçırılmamalı

Ben de kendisini ilk 'İnnsaei' adlı, iç güdülerimizi ve kendi özümüzü konu alan bir belgesel ile tanımıştım. Belgeselde daha çok, insanın zihinsel sınırlarına yönelik performanslarına değiniyordu. Hatta 2010 yılında New York Modern Sanat Müzesi'nde (MOMA) sergilediği 'The Artist is Present - Sanatçı Burada' adlı performansını çok etkileyici bulmuştum. Kendisi için hazırlanan bir masa ve iki sandalyeden oluşan platformda, 3 ay süresince yaklaşık 736 saat, karşısına geçen ziyaretçiler ile göz temasında bulundu. Marina Abramovic, performansın sergilendiği alanda gün boyunca sandalyede oturur, karşısına gelen ziyaretçiler ile konuşma olmadan sadece göz temasında bulunur. Kiminin gözlerinden yaşlar akar, kimi hiç tepki vermeden kimi de gülümseyerek oturur. Marina Abramovic de karşısındaki kişiyle bir etkileşim içerisinde olduğundan, o da aynı tepkileri verir ve karşılıklı bir etkileşim olur. Tabii bu performansın ses getirmesinin magazinsel bir yönü de vardır. Ünlü isimlerden de performansa katılan olur, bir de Marina Abramovic’in 21 yıldır görmediği büyük aşkı Ulay’ın da ziyaretçi olarak gelip Abramovic’in karşısına oturmasıyla sessiz ve içe dokunan duygusal anlar yaşanır. Türkiye’deki ilk büyük ölçekli retrospektifi olarak tanıtılan Akış/Flux isimli sergisi ile de büyük ilgi gördüğünü düşünüyorum. Geçmişten günümüze Marina Abramovic’in ses getiren çalışmalarını görmek ve performans sanatını merak edenlere kesinlikle tavsiye edebileceğim bir sergi. 31 Ocak’tan itibaren 26 Nisan’a kadar Sakıp Sabancı Müzesi ve Akbank Sanat’ta ziyaret edilebilir. Sergiden çok etkilenen ve beğenenler olduğu gibi olumsuz yönde eleştiren, başarısız bulanlar da kulağıma fazlaca çalınıyor. Ya da Marina Abromovic’in sanatını mazoşistçe bulan yorumlar var. Gerçekten de performanslarında kendine ve vücuduna zarar verdiği açıkça görülebiliyor. Kendisi performans sanatının, tiyatrodan da bu yönüyle ayrıldığını ifade ediyor. Yani performans sanatçısı yaşanmış gibi yapmaya çalışmaktan ziyade onu deneyimlemesi gerektiğini belirtiyor. Onun performanslarını anlamlandırabilmek için belki biraz hayat hikâyesi hakkında fikir sahibi olmak gerekebilir. Fiziksel ve zihinsel potansiyelin sınırlarını zorlayan birçok çalışması var. Bu sınırları bilerek insanın özgrleşebileceğini savunuyor. Hatta kendi sanatını tanımlayan ve performanslarının temelinde ‘şimdi ve burada’ olduğunu belirten, aşağıdaki açıklaması ilgi çekici. “Tehlikenin tanımını zorlayan ve kucaklayan sanat benim ilgimi çekiyor. Dahası izleyenin gözlemi burada ve şimdi olmalı. Dikkatini tehlikede toplamak, şimdiki zamanın, şu anın merkezine kurulmaktır.” Sergi üç bölümden oluşuyor. İlk bölümde, geçmişten günümüze yaklaşık 30 civarında kendi çalışmaları (resim, performans vs.) yer alıyor. Ayrıca birkaç performansında kendi hayat hikâyesine dair Marina Abramovic’in hem sözlü hem de yazılı anlatımları bulunmakta. Sınırların zorlandığı Ritim 0, 5 ve 10 (Rhythm 0,5 ve 10), Ses Koridoru - Savaş (Sound Corridor-War) ve Durağan Enerji (Rest Energy) çalışmaları biraz rahatsız edici gelebilir. Özellikle Ritim 0’ın hikâyesini okumanızı öneririm. Performans sanatından çıkarak toplumsal bir deneye dönüşen bu performansın sonuçları şaşırtıyor. Aslında bahsedilecek ve iyi ve kötü yönde etkileyici çok fazla çalışması var. 'Soğan', 'Sanatçı Güzel Olmalı', yine beğendiğim ve etkileyici bulduğum 'Balkan Barok' I ve II... Hepsinin hikâyesine değinmek yerine, fırsatınız olursa bu deneyime şahitlik etmenizi öneririm. İkinci bölümde, 2019 yılında performans ile ilgilenen sanatçılara yaptığı açık çağrıya cevap veren sanatçıların performanslarından oluşuyor. Çeşitli ülkelerden sanatçılar da var fakat Türk sanatçılar çoğunlukta. Hatta geçtiğimiz haftalarda hepimizin tanıdığı Şebnem Dönmez’in ‘Bayan Kontür’ adlı bir performansı da vardı. Bu performanslar, günde aralıksız 8 saat boyunca canlı olarak, üst üste birkaç gün sergilenmekte. Bu bakımdan görülmeye değer, ilgi çekici performanslar ile karşılaşabiliyorsunuz. Ayrıca serginin olduğu süre boyunca performanslar sürekli değişmekte. Ben ziyaret ettiğim dönemde İlyas Odman- Yolluk ve Nezaket Ekici - Kişisel haritayı izlemekten keyif aldım. Benim görmediğim fakat sosyal medya paylaşımlarında sıkça rastladığım Maria Stamenkovic Herranz'ın 'Bu Ölümlü Ev' performansı da görülmeye değer diye düşünüyorum. Sanatçı gözleri bağlı bir şekilde, 24 gün boyunca elleri ve diğer duyuları ile içten dışa doğru, çimento ile (kullandığı malzemeden emin olmamakla birlikte) kendi labirentini inşa etmektedir. En son kısmı ise kendisi ‘Abramovic Metodu’ olarak tanımlıyor. Seneler süren araştırmaları ve deneyimleri ile geliştirdiği ve Başyapıtım olarak adlandırdığı bölüm ise bizzat ziyaretçilerin katılımı ile deneyimleniyor. Buradaki amacını, kişilerin kendileri ve birbirleriyle bağ kurmaya davet ettiğini belirterek açıklıyor. Gerçekten basit gibi görünen bu egzersizleri deneyimleyen biri olarak amacına ulaştığını düşünüyorum. Kısa bir süre için de olsa, telefonlar dolaplara kilitleniyor, etraftaki seslerden uzaklaşmanız için kulaklık veriliyor ve yer yer kendinizle bazen de mekan içerisinde birileri ile iletişim halinde oluyorsunuz. Pirinç ayıklıyor, bir alanda karşınıza oturan biriyle hiç konuşmadan sadece göz göze bakıyorsunuz, bir bölümde sadece adımlarınızı farkederek yürüyorsunuz, bir yatağa uzanıp üstünüz örtülüyor ve orada sessizce bir süre yatıyorsunuz. Bu performanslarda hem hareket hem hareketsizlik, konsantrasyon ve etkileşimi bir arada deneyimliyorsunuz. Kendinize hitap etmeyeceğini düşünseniz bile farklı bir deneyim için ziyaret edilmesini öneririm. Sanat her zaman biz de iyi duyguları uyandırmayabiliyor, belki rahatsız edici yanlarıyla da farklı bir deneyim yaşatabilir.