Leonardo da Vinci ile ilgili teorilerin sonu yok!

Sanatçı, mucit ve Rönesans insanı Leonardo da Vinci yarım binyıl önce öldü; ancak hem kendisi hem de çalışmaları hakkında çıkan söylentilerin sonu gelmiyor. Leonardo da Vinci, 2 Mayıs 1519'da 67 yaşındayken, Fransa Kralı I. Francis tarafından kendisine verilen Loire Vadisi'ndeki küçük malikanesinde öldü. 19'uncu yüzyılın başlarında yıkılan Château d'Amboise kilisesine yakın bir yerde gömüldü. Yapılan bir kazı, on yıllar sonra Leonardo’ya ait olduğuna inanılan kemikleri ortaya çıktı. Bunun gibi küçük 'mezar' gizemleri bile, bugün hala Leonardo da Vinci hakkında sayısız teori üretilmesine yetiyor. Ölümünün 500'üncü yıldönümü olan bu sene boyunca, Leonardo da Vinci hakkında çok şey duyacağız. Şimdiden ABD, İngiltere ve Fransa'da sergiler açılıyor, çeşit çeşit etkinlikler düzenleniyor. Bu ay, Kraliçe’nin Buckingham Sarayı’ndaki galerisi, Kraliyet koleksiyonundaki yaklaşık 500 Leonardo çizimini sergileyecek. 'Mona Lisa' da dahil olmak üzere 5 Leonardo da Vinci resmine ev sahipliği yapan Louvre Müzesi de, ekim ayında büyük bir sergi açacak. Leonardo da Vinci'nin hayatı ve eserleri hakkında son yıllarda dikkate değer gelişmeler de oldu. Mesela Salvator Mundi adlı tablonun keşfedilmesi, 'Adoration of the Magi'nin restorasyonu ve Mona Lisa’yla ilgili bazı soru işaretlerini gideren bir belgenin keşfi gibi... Ancak yukarıda söylediğim gibi, yarım binyıl sonra bugün hala, hakkında spekülasyonlar ve teoriler üretilmeye de devam ediyor. Oxford’da sanat tarihi profesörü ve dünyanın önde gelen Leonardo uzmanlarından olan Martin Kemp’in deyimiyle, 'vahşi teoriler ve çözülemeyen fanteziler' her yerde! Kemp, “Leonardo da Vinci ile ilgili, komik ve hatta deliliğe kadar giden birçok teori üretiliyor diyor. Bu teori üreticiler arasında inanmazsınız ama bilimadamları da var: Mesela sinirbilimciler, diş hekimleri, göz doktorları, psikologlar, patologlar, jeomorfologlar, sanatçılar, fotoğrafçılar ve hatta bazı sanat tarihçileri! Leonardo da Vinci'nin eserlerinde 'evrenin gizli mesajlarını sakladığına' inanan mistik teoriler... Leonardo da Vinci'nin bir çeşit tarikatın üyesi olduğuna inanan dini teoriler... Mona Lisa'nın bir otoportre veya bir kadın gibi giyinmiş öğrencilerinden biri olduğuna inanan maceracı teoriler... Kemp, bu spekülasyonların bazılarından 'Da Vinci'nin Şifresi'nin yazarı Dan Brown'u sorumlu tutuyor: “Rönesans resimlerinde gizli kodlar, mesajlar, mistik geometriler, gizli kelimeler ve ezoterik sayılar olduğu fikrinden Dan Brown sorumlu” diyor. Ve yakın tarihli bir örnek veriyor: “İki adam, Leonardo'nun bir çiziminde deve ve kuş olduğunu gördü. Leonardo'ya olan sevgileri için övgüde bulundum, ancak çizimde filler veya başka hayvanlar olmadığını söyledim.” Tahmin edebileceğiniz gibi Mona Lisa da uzman olmayan uzmanlar tarafından epey süre boyunca incelendi. Birçok kişi, resimde 'gizli görüntüler' olduğunu iddia etti. Örneğin New York'lu sanatçı Ron Piccirillo, tabloya baş aşağı baktığında bir aslan başı gördüğünü söyledi. Hatta gördüğü şey, bir maymun kafası ve bir bufalo kafası da olabilirdi... İtalya'da, Tarihsel ve Kültürel Mirasın Teşvikine İlişkin Ulusal Komite'yi yöneten sanat tarihi uzmanı Silvano Vinceti, Mona Lisa’nın gözlerinde boyanmış küçük harfler olduğunu iddia etti. Sağ gözünde 'L' ve 'V' harfleri varmış. Louvre Müzesi, resmi 'her türlü laboratuvar testiyle' incelediğini ve hiçbir harf bulunmadığını söylese de, Silvano Bey iddiasından vazgeçmedi... Mona Lisa'nın arka plandaki manzarayla ilgili iddialar da ortaya atıldı. Floransa Üniversitesi'nde paleontolog olan Carlo Starnazzi, 1990'ların ortalarında, resmin sol tarafındaki gölün Chiana Gölü olduğunu ve sağdaki köprünün Arezzo yakınlarındaki Burgiano Köprüsü olduğunu savundu. Sanat tarihçisi Carla Glori, 2010 tarihli 'Leonardo Enigma' adlı kitabında, resimdeki köprünün Piacenza'nın güneyinde bir köy olan Bobbio'da olduğunu yazdı. Fotoğrafçı Rosetta Borchia ve Urbino Üniversitesi'nden Olivia Nesci'den bir jeomorfolog ise, bölgenin Kuzey İtalya'nın Montefeltro bölgesi olduğunu ve köprünün Valmarecchia'nın tepelerinden görülebileceğini söyledi. Bazıları, Mona Lisa'nın tıbbi ve fizyolojik sorunları olduğunu söyledi. Palermo Üniversitesi'nde patoloji profesörü olan Vito Franco, Mona Lisa'nın (Portreyi yapması için Leonardo'ya para veren Francesco del Giocondo'nun karısı Lisa Gherardini'nin) kolesterol sorunu olduğunu söyledi. Mona Lisa'nın derisinin altındaki yağ asitleri, kolestrole işaret ediyormuş! Sanat tarihçisi Angelo Paratico ise, 2014 yılında, Mona Lisa’nın bir Çinli olabileceğini savundu! Başka bir teori: Mona Lisa, bir kadın gibi giyinmiş bir erkeğin portresi olabilir mi? Leonardo'nun kendisi veya öğrenci sevgilisi Salai? Otoportre teorisi, resimdeki kadının görüntüsüne Leonardo'nun kendi resmini yansıtan bir sanatçı ve bilgisayar teknisyeni Lillian Schwartz'ın iddiası... Benzer teorilere hala YouTube'taki videolardan ulaşabilirsiniz. Ama bu da uzmanların karşı olduğu bir görüş. Mona Lisa’nın yüz ifadesinin gizemiyle ilgili birkaç saçma teori daha söyleyeyim: Kötü beslendiğini, kötü bir evlilik yaptığını, sağır olduğunu veya yüz felci olduğunu öne sürenler var. Yüzündeki hoşnutsuzluğun ve ellerinin utangaç yerleşiminin hamile olduğunu gösterdiğini ya da şaşı olduğunu iddia edenler var... Mona Lisa’nın ünlü gülümsemesi 2005 yılında Amsterdam Üniversitesi’ndeki araştırmacılar tarafından 'duygu tanıma' yazılımıyla analiz edildi. Araştırmacılar, portredeki kadının yüzde 83 mutlu, yüzde 9 iğrenmiş, yüzde 6 korkmuş ve yüzde 2 kızgın olduğunu belirlediler. (Duygu tanıma yazılımı kullanılmadan yapılan kendi çalışmam ise, Kemp ve Bambach gibi uzmanların bu tür analizlerle yüzde 100 eğlendiklerini gösteriyor.) Leonardo hakkında üretilen teoriler asla bitmeyecek. Ama neyse ki bazı gerçek haberler de var. Dediğim gibi, Salvator Mundi'nin keşfedilmesi çok önemli bir olay. Leonardo'nun bu isme sahip bir tablosunun olduğu biliniyordu ancak tarihin (ve 'restorasyon' katmanlarının) azizliği, orijinalliğini gizlemişti. 1958'de, orijinal Salvator Mundi, başka birinin resmi olarak 45 euro'ya satıldı. 2017'de ise 450,3 milyon dolara açık artırmaya çıkarıldı. Suudi Arabistan’ın Kraliyet Prensi Muhammed Bin Salman Salvator Mundi'yi aldı ve Abu Dabi Kültür ve Turizm Bakanlığı'na bağışladı. Resmin yakında Louvre Abu Dhabi'de sergilenmesi bekleniyor.